Οἱ μόνοι ἀληθεῖς ἐπαναστάτες…
WILL AND ARIEL DURANT*
Δικαιώνει ἡ Ἱστορία τὶς ἐπαναστάσεις; Ἡ ἔριδα περὶ τὸ ἐρώτημα αὐτὸ εἶναι παλαιὰ καὶ ἀπεικονίζεται καλῶς στὴν τολμηρὴ ἀποσκίρτηση τοῦ Λουθήρου ἀπὸ τὴν Καθολικὴ Ἐκκλησία παρὰ τὶς ἐκκλήσεις τοῦ Ἐράσμου γιὰ μετριοπαθῆ καὶ εἰρηνικὴ μεταρρύθμιση ἢ στὴν συμπαράσταση τοῦ Τσὰρλς Τζαίημς Φὸξ πρὸς τὴν Γαλλικὴ Ἐπανάσταση παρὰ τὴν ὑπὸ τοῦ Ἔντμουντ Μπὲρκ ὑπεράσπιση τῆς ἀρχῆς περὶ σεβασμοῦ τῶν κεκτημένων δικαιωμάτων καὶ τῆς συνέχειας τῆς παραδόσεως. Σὲ μερικὲς περιπτώσεις, πεπαλαιωμένοι καὶ ἄκαμπτοι θεσμοὶ φαίνεται ὅτι χρειάζονται βίαιη ἀνατροπή, ὅπως στὴν Ρωσία τὸ 1917. Ἀλλά, στὶς περισσότερες περιπτώσεις, τὰ ἀποτελέσματα ποὺ προέκυψαν ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση εἶναι φανερὸ ὅτι θὰ ἐπέρχονταν καὶ χωρὶς αὐτήν, διὰ μέσου τῆς βαθμιαίας πιέσεως ποὺ ἀσκοῦν οἱ οἰκονομικὲς ἐξελίξεις. Ἡ Ἀμερικὴ θὰ εἶχε ἀναδειχθεῖ σὲ ἡγέτιδα τοῦ ἀγγλόφωνου κόσμου καὶ χωρὶς καμμία ἐπανάσταση. Ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση ἀντικατέστησε τὴν ἀριστοκρατία τῶν φεουδαρχῶν καὶ μεγαλογαιοκτημόνων μὲ τὴν τάξη τῶν κατεχόντων καὶ διαχειριζομένων τὸ χρῆμα ἐπιχειρηματιῶν, ὠς ἰθύνουσα δύναμη· ἀλλὰ ἕνα παρόμοιο ἀποτέλεσμα ἐπῆλθε κατὰ τὸν 19ο αἰῶνα στὴν Ἀγγλία χωρὶς αἱματοχυσία καὶ χωρὶς διατάραξη τῆς δημόσιας τάξεως καὶ γαλήνης. Ἡ βίαιη ρήξη πρὸς τὸ παρελθὸν ἰσοδυναμεῖ μὲ τὴν προσέγγιση ἐκείνη τῆς παραφροσύνης, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ εἶναι ἐπακόλουθο κλονισμοῦ ἐξ αἰτίας αἰφνιδίων ἰσχυρῶν πληγμάτων ἢ ἀκρωτηριασμῶν. Ὅπως ἡ ψυχικὴ ὑγεία τοῦ ἀτόμου στηρίζεται στὴν συνέχεια τῶν ἀναμνήσεών του, ἔτσι καὶ ἡ ὑγεία τῆς ὁμάδας στηρίζεται στὴν συνέχεια τῶν παραδόσεών της· καὶ στὶς δύο περιπτώσεις, μία ρήξη στὴν ἁλυσίδα προκαλεῖ σπασμικὴ ἀντίδραση, ὅπως στὸ Παρίσι, κατὰ τὶς σφαγὲς τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1792.
Ἀφοῦ πλοῦτος εἶναι μᾶλλον ἕνας βαθμὸς καὶ
μία διαδικασία παραγωγῆς καὶ ἀνταλλαγῆς, παρὰ μία συσσώρευση ἀγαθῶν (ὡς ἐπὶ τὸ
πολὺ καταναλωτικῶν, ἄρα φθαρτῶν) καὶ ἀφοῦ εἶναι μία «πίστη» (τὸ «πιστωτικὸ
σύστημα») σὲ ἀνθρώπους καὶ θεσμοὺς μᾶλλον παρὰ σὲ πραγματικὴ ἀξία τοῦ
χαρτονομίσματος καὶ τῶν τραπεζιτικῶν ἐπιταγῶν, ἕπεται ὅτι οἱ βίαιες
ἐπαναστάσεις ὁδηγοῦν ὄχι τόσο στὴν ἀνακατανομή του ὅσο στὴν καταστροφή του.
Εἶναι δυνατὴ μία ἀναδιανομὴ (ἀναδασμὸς) τῆς γῆς, ἀλλὰ ἡ φυσικὴ ἀνισότητα τῶν
ἀνθρώπων δημιουργεῖ μετ’ ἀπὸ λίγο νέα ἀνισότητα ἰδιοκτησίας καὶ προνομίων καὶ
προωθεῖ στὴν ἐξουσία μία νέα μειοψηφία μὲ τὰ αὐτὰ οὐσιαστικῶς ἔνστικτα ποὺ
χαρακτήριζαν καὶ τὴν παλαιά. Ἡ μόνη
ἀληθὴς ἐπανάσταση ἔγκειται στὸν διαφωτισμὸ τῶν πνευμάτων καὶ τὴν βελτίωση τῶν
χαρακτήρων, ἡ μόνη πραγματικὴ χειραφέτηση εἶναι ἡ χειραφέτηση τοῦ ἀτόμου καὶ
οἱ μόνοι ἀληθεῖς ἐπαναστάτες εἶναι οἱ φιλόσοφοι καὶ οἱ ἅγιοι…
* «ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ», Ἀθήνα 1982, σελ. 88-90.
Τὸ ζεῦγος Γουίλιαμ καὶ Ἄριελ Ντούραντ [William (1885 – 1981) and Ariel Durant (1898 – 1981)] ἦσαν
Ἀμερικανοὶ συγγραφεῖς, ἱστορικοὶ καὶ φιλόσοφοι, γνωστοὶ γιὰ τὰ ἔργα τους «The Story of Philosophy» («Ἡ Ἱστορία τῆς Φιλοσοφίας» 1926) καὶ «The Story of Civilization» («Ἡ Ἱστορία τοῦ Πολιτισμοῦ» 11 τόμοι
ποὺ δημοσιεύτηκαν μεταξὺ 1935 καὶ 1975). Οἱ Durants τιμήθηκαν μὲ τὸ βραβεῖο Πούλιτζερ
τὸ 1968.