Ἡ ἀγάπη εἶναι τριῶν εἰδῶν
Ἤ,
«Κανεὶς ἄνθρωπος δὲν
μπορεῖ ν’ ἀγαπήσει οὐσιαστικά, πρὶν γίνει μέτοχος τοῦ ζωοποιοῦ Πνεύματος…»
Ὁσίου Καλλίστου Ἀγγελικούδη*
Ἡ
πεῖρα γνωρίζει ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς ἀγάπης εἶναι τριπλή, καὶ ἀνάλογα τριῶν εἰδῶν εἶναι
τὰ πρῶτα της, καὶ βέβαια κι οἱ λόγοι της εἶναι τριῶν εἰδῶν.
Ὑπάρχει ἀγάπη αἰσθητική, δηλαδὴ τῶν αἰσθήσεων, πρὸς μερικὰ αἰσθητά. Πρόκειται γιὰ
περιπαθῆ ὄρεξη κάποιου ἐπιθυμητοῦ· γι’ αὐτὸ πολλὲς φορὲς καὶ τὰ ἄλογα ζῶα ἀγαποῦν.
Ὑπάρχει καὶ ἄλλη ἀγάπη, λογικὴ ἔφεση τῆς ψυχῆς γιὰ κάτι ποὺ νομίζεται ἀγαθό, μὲ σκοπὸ νὰ ἐπιτευχθεῖ τὸ ἀγαθό.
Ἡ τρίτη εἶναι βέβαια νοερή, ἀλλὰ εἶναι ἀπὸ τὸ ζωοποιὸ Πνεῦμα. Εἶναι ἕνα ὑπερφυσικὸ θέλγητρο ποὺ ὠθεῖ τὸ καλὸ ἀθέλητα μέσα στὴν καρδιὰ καὶ φλογίζει κι ἐνεργεῖ μὲ τὴν θεωρία τοῦ ἄκρου Ἀγαθοῦ, δηλαδὴ τοῦ Θεοῦ. Γιατὶ ὅπως ὁ Θεὸς δὲν θεωρεῖται μὲ τὴν θέληση τῆς ψυχῆς ὡραῖος καὶ ἄπειρες φορὲς πιὸ ὡραῖος ἀπ’ ὅλα, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν φύση Του, ἔτσι ἀνάλογα καὶ ὁ θεῖος ἔρωτάς Του δὲν ἀνάβει μὲ τὴν θέληση τοῦ ἀνθρώπου, γιατὶ εἶναι ἀεικίνητη φυσικὴ ἐνέργεια τοῦ ζωοποιοῦ Πνεύματος ποὺ ἐνεργεῖ μέσα στὴν καρδιὰ καὶ ἀπέχει τόσο πολὺ ἀπ’ τὸ νὰ κινεῖται ἀπὸ τὴ θέληση τῆς ψυχῆς, ὥστε νὰ συμβαίνει τὸ ἀντίθετο, δηλαδὴ μᾶλλον αὐτὴ ἡ ἐνέργεια ἀπὸ τὴ φύση της κινεῖ τὴν θέληση. Γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι καὶ λέγεται ἐπιπλέον θεία παράκληση, γιατὶ ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ἐπάνω στὴν ψυχὴ μὲ ἔμπνευση καὶ ἐπιφοίτηση τοῦ Πνεύματος, καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο εἶναι σχέση τῆς ζωοποιοῦ ψυχῆς μὲ τὸν Θεό, ἡ μοναδικὴ θαυμάσια ἕνωση καὶ συμπάθεια, ποὺ ἕλκει καὶ θέλγει ὁλόκληρο τὸν νοῦ μαζὶ μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς μὲ ὅλη τὴν ὁρμὴ πρὸς τὴν ἕνωση μὲ τὸ θεῖο κάλλος, μαζὶ μὲ νοερὴ ἐπιθυμία τοῦ καλοῦ. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν λέγεται παράκληση τίποτε ἀπὸ τὰ προλεχθέντα· οὔτε ἡ ὄρεξη κάποιου ἐπιθυμητοῦ αἰσθητοῦ, οὔτε ἡ ἔφεση κάποιου ἀγαθοῦ. Ἀλλὰ παράκληση λέγεται μόνο ἡ ἀγάπη τοῦ κατὰ τὴν θεωρία νοεροῦ καλοῦ, ποὺ κινεῖται ὡς ἐπιθυμία μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μὲ συναίσθηση μέσα ἀπὸ τὴν καρδιά. Καὶ Παράκλητος ὀνομάζεται τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, τοῦ ὁποίου ἐνέργεια εἶναι αὐτή, ἡ ὁποία εἶναι καὶ πραγματικὰ ἀγάπη, καὶ αὐτῆς ἀπεικονίσεις εἶναι οἱ ἄλλες δύο ἀγάπες. Ἢ μᾶλλον, ἡ μία, δηλαδὴ ἡ ἀγάπη τῆς ψυχῆς, ποὺ μὲ τὸ λογισμὸ ζητεῖ τὸ ἀγαθὸ γιὰ τὸ ἀγαθό, εἶναι δικαιολογημένα ἀπεικόνιση τῆς θείας καὶ πνευματικῆς ἀγάπης, ἐνῶ ἡ ἄλλη, ἡ αἰσθητική, εἶναι ἀπεικόνιση τῆς ψυχικῆς. Ἑπομένως, ἐλάχιστα γνωρίζει κανεὶς τὰ τῆς ἀγάπης, τὴν γλυκιὰ διάθεση καὶ τὴν παράκληση, κι ἔχει πλήρη ἄγνοια τῆς ἀγάπης προτοῦ λάβει στὴν καρδιά του ἀέναα καὶ φανερὰ τὴν ἐνέργεια τῆς ζωοποιοῦ δυνάμεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γιατὶ ὁ λογισμὸς δὲν μπορεῖ πάντως νὰ κινήσει ἀπὸ μέσα τὴν ἕδρα τῶν ψυχικῶν δυνάμεων, δηλαδὴ τὴν καρδιά, ἀλλὰ ἀπὸ ἔξω· πολὺ λιγότερο μπορεῖ νὰ τὴν κινήσει ἡ αἴσθηση. Γι’ αὐτὸ καὶ μὲ αὐτὰ μόνο ἐπιφανειακὰ καὶ εἰκονικὰ ἀγαπᾶ κανεὶς ὁτιδήποτε. Ἡ δύναμη ὅμως καὶ ἡ ἐνέργεια τοῦ ἁγίου καὶ ζωοποιοῦ Πνεύματος, ὅταν καταλάβει ἀπὸ μέσα ὅλο τὸν οἶκο τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὰ βάθη της καὶ στὴν συνέχεια κινεῖ μὲ τὸ θέλγητρό της, ὅπως εἶπα, ὁλόκληρες τὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς στὴν νοερὴ θεωρία τοῦ ἄκρου Ἀγαθοῦ, ἁρπάζει τελείως τὴν ψυχὴ πρὸς τὸ θεῖο κάλλος μὲ ἀγάπη οὐσιαστικὴ καὶ ἕλξη ὑπερκόσμια. Μόνο λοιπὸν ὅποιος κινεῖται ἀπὸ τὸν Θεὸ κι ἔχει μέσα του θεῖα ἐνεργήματα ὅπως αὐτὰ ποὺ περιγράψαμε, μόνο αὐτὸς ἔμαθε μὲ βεβαιότητα, μέσα στὸ μυστικὸ βάθος τῆς ψυχῆς του, τί εἶναι ἡ οὐσιαστικὴ ἀγάπη καὶ ποιά εἶναι ἡ ἀπόλαυσή της. Καὶ ὅτι κανεὶς ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ ν’ ἀγαπήσει οὐσιαστικὰ τίποτε ἀπὸ τὰ μύρια ὅσα, οὔτε καὶ τὸν Θεὸ τὸν ἴδιο, πρὶν γίνει μέτοχος τοῦ ζωοποιοῦ Πνεύματος, ἀκόμη κι ἂν ἀγαπᾶ ὅσο μπορεῖ· ἀλλὰ οὔτε καὶ γνωρίζει ἀκριβῶς τί εἶναι ἀγάπη καὶ ποιά ἡ ἀνέκφραστη ἡδονὴ ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ αὐτὴν μὲ τὴν χάρη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου μας. Σὲ Αὐτὸν ἁρμόζει κάθε δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνηση στοὺς αἰῶνες. Ἀμήν.
*
«ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν»,
τόμος Δ΄, ΜΣΤ΄ (46) Ὅπως τὸ τῆς ἀγάπης εἶδος
τριττόν.