ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΣΧΑ: ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΠΙΣΤΕΩΣ

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΣΧΑ

(Ἰωάννου Κ΄ 19–31)

 

ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΠΙΣΤΕΩΣ

ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ τοῦ ΘΕΟΤΟΚΗ*

   Μεγάλη λοιπὸν ἡ δύναμη τῆς πίστεως! Θαυμάσια τ’ ἀποτελέσματά της! Ἄπειρο τὸ κέρδος ἀπὸ αὐτήν! Χαρίζει ζωὴ ἀθάνατη! Μᾶς δωρίζει τὴν αἰώνια βασιλεία! «Ἵνα πιστεύοντες», λέει, «ζωὴν ἔχητε ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ» (Ἰωάν. κ΄ 31) καὶ ἀλλοῦ: «Ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται» (Μάρκ. ιστ΄ 16)· καὶ σ’ ἄλλον τόπο πάλι: «Πίστευσον ἐπὶ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ σωθήσῃ σὺ καὶ ὁ οἶκός σου» (Πράξ. στ΄ 31). Ὥστε ἡ πίστη σώζει. Ἀρκεῖ λοιπὸν τὸ νὰ πιστέψει μόνον ὁ ἄνθρωπος, γιὰ νὰ σωθεῖ. Ἀλλὰ πῶς αὐτὴ ἡ ἴδια θεία Γραφὴ λέει: «Μέλλει ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεσθαι ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ, καὶ τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν αὐτοῦ»; (Ματθ. ιστ΄ 27)· καὶ ἀλλοῦ· «ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ», (Ρωμ. β΄ 6) καὶ «ἐκπορεύσονται οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως»; (Ἰωάν. ε΄ 29). Τί εἶναι τοῦτο; Ἄλλοτε μὲν λέγει ἡ θεία Γραφὴ ὅτι ἡ πίστη σώζει τὸν ἄνθρωπο, κι ἄλλοτε διδάσκει ὅτι τὰ καλὰ ἔργα προξενοῦν τὴν σωτηρία; Ἀντίθετα, λοιπόν, φαίνονται μεταξύ τους τὰ λόγια τῶν θεοσδότων Γραφῶν; Ἀδελφοί, μὴ πλανᾶσθε! Σύμφωνα εἶναι τοῦ Θεοῦ τὰ διδάγματα· οὔτε ἡ πίστη μόνη της, οὔτε τὰ καλὰ ἔργα μόνα τους, ἀλλ’ ἡ πίστη μαζὶ μὲ τὰ καλὰ ἔργα σώζουν τὸν ἄνθρωπο.

   Διαιρεῖται ἡ πίστη σὲ θεωρητικὴ καὶ πρακτική. Πίστη θεωρητικὴ λέγεται, ὅταν διὰ μόνου τοῦ νοῦ μας πιστεύουμε ὅσα διδάσκει ἡ πίστη, καὶ τίποτε ἀπὸ τὰ καλὰ ἔργα δὲν πράττουμε· αὐτὴ δὲ ἡ πίστη εἶναι νεκρὴ κι ἀνωφελὴς καὶ μὴ δυναμένη νὰ σώσει τὸν ἄνθρωπο· «ἡ πίστις» λέγει ὁ θεῖος Ἰάκωβος, «ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ νεκρά ἐστι καθ’ ἑαυτήν» (Ἰακ. β΄ 17). «Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ; μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν;» (αὐτόθι 14). Πίστη δὲ πρακτικὴ εἶναι, ὅταν καὶ πιστεύουμε ὅσα ἡ πίστη διδάσκει, καὶ πράττουμε ὅσα αὐτὴ νομοθετεῖ· κι αὐτὴ εἶναι ἡ πίστη, περὶ τῆς ὁποίας ὁ οὐρανοβάμων Ἀπόστολος λέει: «Πίστις δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη» (Γαλ. ε΄ 6). Ὥστε, ὅταν ἡ θεία Γραφὴ λέει· «ἵνα πιστεύοντες ζωὴν ἔχητε»· καὶ «πᾶς ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται» κι ἄλλα ὅμοια, περὶ τῆς πίστεως ὁμιλεῖ τῆς πρακτικῆς ποὺ ἐκδηλώνεται ἔμπρακτα μὲ ἀγάπη, τῆς «δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένης», τῆς συνενωμένης μὲ τὰ καλὰ ἔργα. Καὶ πάλι ὅταν ἡ Γραφὴ διδάσκει τὸ «ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ» (Ρωμ. β΄ 6), καὶ τὰ ὅμοια τούτου, ἐννοεῖ στὸν κάθε ἕνα (ἕκαστον) ποὺ πιστεύει· καὶ ἔργα λέει ἐκεῖνα ποὺ ἔγιναν ἀπ’ τὴν πίστη του. Καὶ στοχαστεῖτε πῶς τὴν ἔννοια τούτη μετὰ μεγίστης ἀκρίβειας διὰ τῶν παραδειγμάτων ἀποσαφηνίζει ὁ θεηγόρος Ἀπόστολος. Ἐπαινεῖ τοῦ Ἄβελ τὴν πίστη, ἀλλ’ ἐγκωμιάζει καὶ τ’ ἀγαθά του ἔργα, δηλαδὴ τὴν δεκτὴ θυσία, τὴν ὁποία πρόσφερε στὸν Θεό· ἐπαινεῖ τοῦ Ἐνὼχ τὴν πίστη, ἀλλ’ ὑμνολογεῖ καὶ τὰ εὐάρεστα ἔργα του· ἐπαινεῖ τοῦ Νῶε τὴν πίστη, ἀλλὰ συνεπαινεῖ καὶ τὸν ἀγῶνα του γιὰ τὴν κατασκευὴ τῆς κιβωτοῦ· ἐπαινεῖ τὴν πίστη τοῦ Ἀβραάμ, ἀλλὰ θαυμάζει καὶ τὴν ὑπακοή του πρὸς τὸν Θεό· κ’ ἐφεξῆς πολλῶν ἄλλων ἁγίων ἐπαινεῖ τὴν πίστη, καὶ μεγαλύνει τὰ θαύματα, ἀλλὰ διηγεῖται καὶ τὰ ἡρωϊκά τους ἔργα, κ’ εὐφημεῖ τὰ θαυμαστὰ αὐτῶν ἆθλα. «Ἄλλοι δέ», λέει, «ἐτυμπανίσθησαν,… ἕτεροι δὲ ἐμπαιγμῶν καὶ μαστίγων πεῖραν ἔλαβον, ἔτι δὲ δεσμῶν καὶ φυλακῆς· ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐπειράσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίρας ἀπέθανον, περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, ἐν αἰγείοις δέρμασιν, ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι,… ἐν ἐρημίαις πλανώμενοι καὶ ὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς», δηλαδή· κι ἄλλοι δέθηκαν στὸ τύμπανο, (στὸ φοβερὰ βασανιστικὸ ἐκεῖνο ὄργανο),… ἄλλοι δὲ δοκίμασαν ἐμπαιγμοὺς καὶ μαστιγώσεις, κι ἀκόμη δεσμὰ καὶ φυλακή· λιθοβολήθηκαν, πριονίσθηκαν, πέρασαν μέσα ἀπὸ πολλοὺς πειρασμούς, πέθαναν σφαγέντες μὲ μαχαίρι, περιπλανήθηκαν ἐδῶ κ’ ἐκεῖ ντυμένοι μὲ προβιὲς καὶ δέρματα γιδιῶν, ὑπέστησαν στερήσεις, θλίψεις, κακουχίες,… περιπλανώμενοι σ’ ἐρημιὲς καὶ στὰ βουνά, στὰ σπήλαια καὶ στὶς τρύπες τῆς γῆς (Ἑβρ. ια΄ 35-38). Ἐκ τούτων λοιπὸν βλέπετε φανερὰ ὅτι ἡ σωτηριώδης πίστη εἶναι ἡ συνενωμένη μὲ τὰ καλὰ ἔργα· ἡ πίστη μόνη χωρὶς τὰ ἔργα εἶναι νεκρὴ καὶ ἀνενέργητη· «ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα», λέει ὁ Ἀδελφόθεος, «χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι», δηλαδή· ὅπως τὸ σῶμα εἶναι νεκρὸ χωρὶς τὴν ψυχή, ἔτσι καὶ ἡ πίστη εἶναι νεκρὴ χωρὶς ἔργα (Ἰακ. β΄ 26).

   Χριστιανέ, σὺ καυχᾶσαι ὅτι πιστεύεις· ἀλλὰ τί τὸ ὄφελος, ὅταν πράττεις ἔργα παράνομα; Καὶ τὰ δαιμόνια πιστεύουν καὶ φρίττουν, ἀλλ’ οὐδὲν ὠφελοῦνται. Σὺ πιστεύεις, ὅτι ὁ Θεὸς ἔδωκε τὶς δέκα ἐντολές, κι ὅτι ἐκεῖνος ποὺ ἀθετεῖ μία ἐξ αὐτῶν, ἀναμφίβολα κολάζεται· ἔπειτα σχεδὸν καθημερινὰ ἀφόβως κι ἀσυστόλως περιφρονεῖς κάθε ἐντολή· τί σὲ ὠφελεῖ λοιπὸν ἡ πίστη σου; Σὺ πιστεύεις, ὅτι ὁ Θεὸς νομοθέτησε, νὰ τὸν ἀγαπᾶς ἐξ ὅλης καρδίας καὶ ψυχῆς καὶ διανοίας, καὶ τὸν πλησίον σου ὅπως τὸν ἑαυτό σου (Ματθ. κβ΄ 37-39)· ἔπειτα τὸν μὲν Θεὸ περιφρονεῖς διὰ τῆς παραβάσεως τοῦ νόμου Του, τὸν δὲ πλησίον σου ἀδικεῖς καὶ βλάπτεις παντοιοτρόπως· ποιό τὸ ὄφελος λοιπὸν ἀπὸ τὴν πίστη σου; Σὺ πιστεύεις, ὅτι ἐὰν δὲν συγχωρήσεις τὰ παραπτώματα στοὺς ἀνθρώπους, εἶναι ἀδύνατο νὰ συγχωρήσει ὁ Θεὸς τὶς ἁμαρτίες σου (Ματθ. στ΄ 14-15)· ἔπειτα γιὰ τὸ μικρότατο σφάλμα τοῦ ἀδελφοῦ σου ζητεῖς ἀμοιβὴ κι ἐκδίκηση. Πιστεύεις ὅτι ὁ Θεὸς σὲ προστάζει, ν’ ἀγαπᾶς τοὺς ἐχθρούς σου (Ματθ. ε΄ 44)· ἔπειτα τοὺς μισεῖς καὶ τοὺς καταδιώκεις μέχρι θανάτου· τί σὲ ὠφελεῖ λοιπὸν ἡ πίστη σου; Σὺ πιστεύεις, ὅτι ὁ Θεὸς προστάζει, λέγοντας· «μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ» (Ματθ. ια΄ 29)· καὶ σὺ γίνεσαι θυμώδης καὶ ὑπερήφανος· τί σὲ ὠφελεῖ λοιπὸν ἡ πίστη σου; Ὁ πτωχὸς παριστάνει τοῦ Χριστοῦ τὸ πρόσωπο· ὅ,τι κι ἂν κάμεις στὸν φτωχό, τὸ κάμεις σὲ αὐτὸν τὸν Θεό· «ἐφ’ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. κε΄ 40). Τὸ πιστεύεις τοῦτο; Ναί· καὶ ὅμως βλέπεις τὸν φτωχὸ κι ἀποστρέφεις τὸ πρόσωπό σου ἀπ’ αὐτόν· βλέπεις τὸν φτωχὸ κι ἀντὶ ἐλεημοσύνης τὸν φορτίζεις μὲ ὕβρεις· τί σὲ ὠφελεῖ λοιπὸν ἡ πίστη σου; Πιστεύεις ὅτι σὲ περιμένει ἄλλη ζωὴ αἰώνια (αὐτόθι κε΄ 46)· κι ὅμως ζεῖς ὡς Ἐπικούρειος καὶ θνητόψυχος· ποιό λοιπὸν τὸ ὄφελος ἀπὸ τὴν πίστη σου; Σὺ πιστεύεις, ὅτι ἔρχεται ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία ὁ Θεὸς μέλλει νὰ «καθίσει ἐπὶ θρόνου δόξης αὑτοῦ» γιὰ νὰ κρίνει τὴν γῆ, γιὰ νὰ κρίνει τὴν οἰκουμένη (αὐτόθι κε΄ 31)· καὶ ὅτι οἱ ἐργάτες τῶν καλῶν ἔργων θ’ ἀπέλθουν σὲ ζωὴ αἰώνια, οἱ δὲ τὶς ἁμαρτίες πράξαντες σὲ κόλαση αἰώνια· κι ὅμως, τὴν μὲν ἐργασία τῆς ἀρετῆς ὁλοτελῶς τὴν ἀμελεῖς, κάθε ἁμαρτία δὲ προθύμως τὴν ἐργάζεσαι· τί σὲ ὠφελεῖ λοιπὸν ἡ πίστη σου; Αὐτὴ ἡ πίστη δὲν σώζει τὸν ἄνθρωπο. «Μὴ δύναται ἡ πίστις», λέει ὁ Ἰάκωβος, «σῶσαι αὐτόν;», δηλαδή· μήπως μπορεῖ μόνο ἡ πίστη νὰ τὸν σώσει; (Ἰακ. β΄ 14). Ἡ τέτοια πίστη εἶναι νεκρὴ κι ἀτελής, διότι ἡ πίστη ἀπ’ τὰ καλὰ ἔργα λαμβάνει τὴν δύναμη καὶ τὴν τελειότητα. «Βλέπεις», λέει ὁ ἴδιος Ἀπόστολος περὶ τοῦ Ἀβραάμ, «ὅτι ἡ πίστις συνήργει τοῖς ἔργοις αὐτοῦ, καὶ ἐκ τῶν ἔργων ἡ πίστις ἐτελειώθη», δηλαδή· βλέπεις, ὅτι ἡ πίστη του συμβάδιζε μὲ τὰ ἔργα του, κι ἀπὸ τὰ ἔργα του τελειοποιήθηκε ἡ πίστη του (αὐτόθι β΄ 22). Θεόπνευστο ὄντως καὶ σαφέστατο μάθημα! Ἡ πίστη μᾶς συμβοηθεῖ στὴν ἐργασία τῶν καλῶν ἔργων, καὶ τὰ καλὰ ἔργα δίνουν τὴν τελειότητα στὴν πίστη.

   Ἀδελφοί, ἐμεῖς οὔτε ὅπως οἱ Ἀπόστολοι εἴδαμε τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό, οὔτε ὅπως ὁ Θωμᾶς τὴν πλευρά του ψηλαφήσαμε· ἀκούσαμε μόνο τὴν εὐαγγελικὴ διδασκαλία, καὶ πιστέψαμε, ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ καὶ λυτρωτὴς τοῦ κόσμου. Ὁ Κύριος μακαρίζει τοὺς μὴ ἰδόντας καὶ πιστεύσαντας· «μακάριοι», λέει, «οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες» (Ἰωάν. κ΄ 29)· ἀλλὰ θὰ γίνουμε καί ’μεῖς ἆραγε ἄξιοι τούτου τοῦ μακαρισμοῦ; Εἴμαστε ἆραγε ’μεῖς μακάριοι, οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες; Ναί, ἐὰν ἡ πίστη μας, εἶναι πίστη πρακτική, πίστη ποὺ ἐκδηλώνεται ἔμπρακτα μὲ ἀγάπη, πίστη ποὺ συμβοηθεῖ τὴν ἐργασία τῶν καλῶν ἔργων, καὶ πίστη ποὺ γίνεται τέλεια διὰ τῶν καλῶν ἔργων. Πίστη νἄχετε, –μὲ τὴν χάρη καὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ–, ὀρθόδοξη κι ἀληθινή· συνενῶστε σ’ αὐτὴν καὶ τὶς θεοφιλεῖς ἀρετές, κ’ ἔτσι θὰ εἴσασθε μακάριοι. «Τὸ λοιπόν», ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, «ὅσα ἐστὶν ἀληθῆ», μᾶς παραγγέλλει ὁ θεηγόρος Ἀπόστολος, «ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα, εἴ τις ἀρετὴ καὶ εἴ τις ἔπαινος, ταῦτα λογίζεσθε· ἃ καὶ ἐμάθετε καὶ παρελάβετε καὶ ἠκούσατε καὶ εἴδετε ἐν ἐμοί, ταῦτα πράσσετε· καὶ ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης ἔσται μεθ᾿ ὑμῶν», δηλαδή· τὸ λοιπόν, ἀδελφοί, ὅσα εἶναι ἀληθινά, ὅσα εἶναι τίμια καὶ σεμνά, ὅσα εἶναι δίκαια, ὅσα εἶναι ἁγνά, ὅσα εἶναι ἀγαπητὰ κ’ εὐάρεστα στὸν Θεό, ὅσα ἔχουν καλὸ ὄνομα, κάθε ἀρετὴ καὶ κάθε τι τὸ ἀξιέπαινο, αὐτὰ καὶ μόνο νὰ συλλογίζεσθε· αὐτὰ ποὺ μάθατε καὶ παραλάβατε κ’ ἔχετε ἀκούσει ἀπ’ τὴν διδασκαλία μου, κι αὐτὰ ποὺ εἴδατε στὴν ζωή μου· κι ὁ Θεός, ὁ χορηγὸς τῆς εἰρήνης, θὰ εἶναι μαζί σας (Φιλιπ. δ΄ 8, 9). Ἀμήν!

* Νικηφόρου Θεοτόκη Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου καὶ Σταυρουπόλεως, «ΚΥΡΙΑΚΟΔΡΟΜΙΟΝ», ἐν Βενετίᾳ 1831, τόμ. Α΄, σελ. 29–31. (Ἐπιμέλεια κειμένου, φραστικὴ διασκευή, διορθώσεις, ὑποσημειώσεις καὶ τὰ ἔντονα στοιχεῖα, ὑπὸ ἱερομ. Ν. ἁγιορείτου).