Ὁ Νεοϊερομάρτυρας καὶ Ἐθνομάρτυρας ἅγιος Μελέτιος ἐπίσκοπος Κίτρους

Ὁ Νεοϊερομάρτυρας καὶ Ἐθνομάρτυρας  ἅγιος Μελέτιος ἐπίσκοπος Κίτρους

Τοῦ Παναγιώτη Μυργιώτη,

Μαθηματικοῦ.

   Τὸν Μάρτιο 1821, ξεσπᾶ ἡ ἐπανάσταση στὴν Πελοπόννησο. Ἡ φλόγα της, κατὰ τὸ πέρασμα τοῦ καιροῦ, μεταδίδεται σὲ Στερεὰ Ἑλλάδα, Αἰγαῖο, Θεσσαλία, Μακεδονία καὶ ἀλλοῦ. Ἀπὸ τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1820 ὑπάρχει ἕνα κλίμα ἐνθουσιασμοῦ στὴ Θεσσαλονίκη γιὰ τὴν ἐπερχόμενη ἐπανάσταση. Ὁ ἱεροδικαστὴς (μουλὰς) τῆς Θεσσαλονίκης Χαϊρουλὰχ καταγράφει στὸ Ὁδοιπορικό του (δηλαδὴ στὸ Ἡμερολόγιο δράσης καὶ γεγονότων). Γράφει, λοιπόν, στὸν σουλτᾶνο Μαχμοὺτ τὸν Β΄ «ἔχουν ἕνα, δυὸ σχολειὰ καὶ μερικὲς ἐκκλησίες ποὺ ἡ πιὸ μεγάλη εἶναι αὐτὴ ποὺ ὀνομάζουν Μηνᾶ ἐφέντη καὶ ποὺ μέσα στὰ κελιά της μαζεύονται ὅλοι οἱ πρόκριτοι καὶ συζητοῦν γιὰ τὸ Πατριαρχεῖο, γιὰ τὸ Φανάρι καὶ γιὰ τὸ Μοριᾶ. Τὴ μέρα ποὺ ἔφθασα καὶ πῆγα στὸ κονάκι, εἶχαν φέρει ἐκεῖ μπροστὰ στὸν Γιουσοὺφ μπέη ἕναν μεσήλικα ἄπιστο, Μεστανὲ ἐφέντη, γιατί, λέγει, μάθαινε στὰ παιδιά τους ἕνα τραγούδι, γραμμένο ἀπὸ ἕναν ἄπιστο τῆς Θεσσαλίας (πρόκειται γιὰ τὸν Ρήγα Φεραῖο) ποὺ ἡ μεγαλειότης σου, μὲ προγενέστερο προσκυνητὸ φιρμάνι Σου, εἶχε καταδικάσει».

   Τὴν περίοδο ἐκείνη ἀναπληρωτὴς διοικητὴς τῆς πόλης ἦταν ὁ προαναφερόμενος Γιουσοὺφ μπέης, ὁ ὁποῖος ἀσκοῦσε τρομοκρατία στοὺς Ἕλληνες κατοίκους. Ἔτυχε ὅμως καὶ ἡ μητρόπολη Θεσσαλονίκης νὰ ἔχει ἐκείνη τὴν περίοδο τοποτηρητὴ τὸν ἐπίσκοπο Κίτρους Μελέτιο τὸν Α΄ Κυριακό, ποὺ προσπαθοῦσε νὰ ποιμάνει μὲ σύνεση τὸ χριστιανικὸ πλήρωμα τῆς πόλης καὶ νὰ τὸ ἐνθαρρύνει νὰ μὴ φοβᾶται τὸν Γιουσούφ. Ὁ Μελέτιος βρισκόταν στὴ Θεσσαλονίκη ἀπὸ τὸ 1819, ἀφοῦ ὁ μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ἰωσὴφ ἀπουσίαζε στὴν Κωνσταντινούπολη ὡς μέλος τῆς Πατριαρχικῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Ὁ Μελέτιος ὡς πρωτόθρονος ἐπίσκοπος τῆς Μητροπολιτικῆς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου Θεσσαλονίκης ἀνέλαβε τὰ καθήκοντα τοῦ τοποτηρητῆ τοῦ θρόνου Θεσσαλονίκης κατὰ κανονικὸ καὶ ἔννομο ἔθος.

   Γιὰ τὸν ἱερομάρτυρα πολὺ λίγα εἶναι γνωστά. Καταγόταν ἀπὸ τὸ νησὶ τῆς Ἄνδρου ἢ κατ’ ἄλλους ἀπὸ τὸν Κολινδρὸ Πιερίας καὶ ἀπὸ τὸ 1812 εἶχε χειροτονηθεῖ ἐπίσκοπος Κίτρους. Ὑπῆρξε ἀφιλοχρήματος, ὡς πραγματικὸς Ὀρθόδοξος, ἀποφεύγοντας νὰ ἀποκτήσει περιουσία κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἀρχιερατείας του. Σύμφωνα μὲ τὴν καταγραφὴ ποὺ ἀπέστειλε στὸν σουλτᾶνο, μετὰ τὸν μαρτυρικό του θάνατο, ὁ Σαλὴχ Δουτφὴ ἐφέντης, τὸ σύνολό της ἀποτιμᾶται μόλις σὲ 1.102 γρόσια περίπου.

   Ὁ Γιουσοὺφ μπέης δὲν θὰ ἄφηνε ἀνενόχλητο τὸν τοποτηρητὴ ἐπίσκοπο. Ὁ Γιουσοὺφ ἦταν ἄνδρας βάναυσος, τυρρανικός, ποὺ ἐχθρεύονταν πάνω ἀπὸ ὅλα τοὺς χριστιανούς. Τοὺς ἰσχυρισμοὺς αὐτοὺς ἐπιβεβαιώνει καὶ ὁ ἴδιος ὁ Χαϊρουλάχ, ὅταν συναντήθηκε μαζί του στὸ διοικητήριο. Στὴ συνάντηση αὐτὴ ὁ Τοῦρκος διοικητὴς ἔδειξε νὰ γνωρίζει καλὰ τὶς ἐπαναστατικὲς κινήσεις τῶν Ἑλλήνων καὶ προσδιόρισε καὶ τὴ στάση ποὺ θὰ κρατοῦσε λέγοντας: «Πρέπει ἀλύπητα νὰ τοὺς κτυποῦμε, ὅπου τοὺς βρίσκουμε». Ὁ Χαϊρουλὰχ δὲν συμφώνησε καὶ τοῦ ἀντιπρότεινε: «Θὰ ἦταν προτιμότερο ἀντὶ νὰ τοὺς κτυπᾶμε, νὰ τοὺς φερόμαστε καλύτερα σὰν φίλοι, ὥστε νά ’ναι εὐχαριστημένοι καὶ νὰ μὴν ἔχουν παράπονα». Ὁ Γιουσοὺφ διακόπτει τὴ συζήτηση καὶ φεύγει. Ὁ Χαϊρουλὰχ θεώρησε καλύτερο τρόπο προσέγγισης νὰ ἐπισκεφθεῖ τὸν Μελέτιο. Ἡ συνάντηση ἔγινε στὸ ἐπισκοπεῖο. Ὁ Χαϊρουλὰχ προειδοποίησε τὸν Μελέτιο γιὰ τὶς προθέσεις τοῦ Γιουσοὺφ μπέη καὶ τὸν συμβούλεψε νὰ νουθετήσει τοὺς Ἕλληνες νὰ εἶναι πιστοὶ στοὺς νόμους καὶ στὶς ἐντολὲς τοῦ Γιουσούφ. Τὸν ἐνημέρωσε γιὰ τὶς διάφορες ἐπαναστατικὲς κινήσεις τῶν Ἑλλήνων μέσα στὴν πόλη σὲ συνδυασμὸ μὲ τὶς κινήσεις στὴν Πελοπόννησο καὶ στὶς Παραδουνάβιες ἡγεμονίες. Ὁ Μελέτιος ἔδειξε προσποιητὴ ἄγνοια καὶ διαβεβαίωσε τὸν ἱεροδικαστὴ γιὰ τὴν πίστη του καὶ ἀφοσίωσή του στὸν σουλτᾶνο. Ἡ συνάντηση ἔγινε γνωστὴ στὸν Γιουσοὺφ μπέη, καθὼς καὶ οἱ λεπτομέρειες αὐτῆς. Τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1821 ὁ Χαϊρουλὰχ συλλαμβάνεται καὶ φυλακίζεται ἀπὸ τὸν Γιουσοὺφ χωρὶς νὰ τὸ γνωρίζει ὁ σουλτᾶνος.

   Ἡ ἔναρξη τῆς ἐπανάστασης βρίσκει τὸν Χαϊρουλὰχ στὴ φυλακὴ καὶ τὸν Μελέτιο νὰ κινεῖται δραστήρια. Ὁ Γιουσοὺφ ἔχει πληροφορίες γιὰ ἐπικείμενη ἐπανάσταση καὶ στὴ Θεσσαλονίκη. Ἀρχίζει τὶς συλλήψεις καὶ ζητᾶ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ κοινότητα καὶ ἀπὸ τὸ Ἅγιον Ὅρος νὰ τοῦ στείλουν ὁμήρους. 400 συνολικὰ ὅμηροι φυλακίζονται, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 100 εἶναι μοναχοί. Οἱ συνθῆκες φυλάκισης ἄθλιες. Γράφει ὁ Χαϊρουλάχ: «Ὅλοι αὐτοί, ὅπως εἶναι φυσικό, κακοποιοῦνται στὰ χέρια τοῦ Γιουσούφ, τοὺς μαστιγώνει, τοὺς βρίζει, τοὺς ἐξευτελίζει καὶ τοὺς θανατώνει ἀκόμα». Ὁ σουλτᾶνος ἀποφυλακίζει τὸν Χαϊρουλὰχ ἀλλὰ ὁ Γιουσοὺφ τὸν κρατάει στὴ Θεσσαλονίκη καὶ δὲν τὸν ἀφήνει νὰ φύγει. Ἔτσι γίνεται ὁ αὐτόπτης μάρτυρας τοῦ μαρτυρίου του Μελετίου.

   Ὁ Μελέτιος συνεχίζει νὰ ἐκτελεῖ κανονικὰ τὰ καθήκοντά του ἀκόμη καὶ ὅταν ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἡ κατάσταση βαίνει κακῶς. Πληροφορεῖται ὅτι ὁ μητροπολίτης Ἰωσὴφ μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἕξι συνοδικοὺς ἀρχιερεῖς βρίσκονται φυλακισμένοι ἀπὸ τὶς 10 Μαρτίου 1821 καὶ ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε΄ ἔχει ἀπαγχονιστεῖ στὶς 10 Ἀπριλίου τοῦ ἰδίου ἔτους. Ἔβλεπε καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ τὴν αὐξανόμενη ἐπιθετικότητα τοῦ Γιουσοὺφ μπέη, ἀλλὰ δὲν σκέφτηκε οὔτε μιὰ στιγμὴ νὰ ἐγκαταλείψει τὴ Θεσσαλονίκη καὶ τὸ ποίμνιο ποὺ τοῦ εἶχε ἡ ἐκκλησία, ἐμπιστευτεῖ, εἰδικὰ αὐτὲς τὶς δύσκολες στιγμές.

   Ἡ κατάσταση στὴ Θεσσαλονίκη ἔγινε δραματικὴ τὸν Μάϊο τοῦ 1821. Τὴν περιγράφει μὲ τὰ μελανότερα χρώματα ὁ Χαϊρουλάχ: «Ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ ὡραία τούτη πόλη, ποὺ στολίζει σὰν σμαράγδι τὸ τιμημένο στέμμα Σου» γράφει πρὸς τὸν Σουλτᾶνο, «μεταβλήθηκε σὲ ἕνα ἀπέραντο σφαγεῖο. Ὁ μουτεσελὴμ Γιουσοὺφ μπέης, διέταξε τοὺς χαφιέδες του νὰ γυρνοῦν στοὺς δρόμους τῆς πόλης καὶ νὰ σκοτώνουν ἀλύπητα κάθε ἄπιστο ποὺ θὰ συναντοῦσαν. Οἱ μισοὶ ἀπὸ τοὺς ὁμήρους σφάχτηκαν μπροστὰ στὸν Γιουσούφ. Ἀπὸ τὴν ἐκδικητικὴ μανία τοῦ Γιουσοὺφ δὲν γλίτωσε οὔτε ὁ Μελέτιος, ὁ ὁποῖος θεωρήθηκε ὅτι ἔχει ἐνεργὴ συμμετοχὴ στὸ ἐπαναστατικὸ κίνημα καὶ γιὰ αὐτὸ συνελήφθη ἄμεσα μαζὶ μὲ τὸν ἐφημέριο τοῦ ἁγίου Μηνᾶ, τὸν παπα-Γιάννη. Τὸ μαρτύριο τοῦ ἐπισκόπου καὶ τοῦ παπα-Γιάννη εἶναι φρικτό». Καὶ σὰν νὰ μὴν ἔφθαναν ὅλα αὐτά, τὴν πρώτη μέρα τοῦ φεγγαριοῦ τοῦ Μαΐου (18-19) ὁ Γιουσοὺφ μπέης διέταξε νὰ τοῦ φέρουν τὸν Μακὰρ ἐφέντη (δηλ. τὸν Μελέτιο) καὶ τοὺς ἄλλους «ἀγιάνιδες» (πρόκριτους) τῶν ρωμιῶν. «Τοὺς φέραν δεμένους καὶ τότε ράγισε ἡ καρδιά μου, βλέποντας τὸν Μακὰρ ἐφέντη, μὲ τὰ ἄσπρα του γένια καὶ τὰ μακριὰ μαλλιά του ἀκατάστατα, νὰ παραδίδεται στὰ χέρια των «μπασὴ μποζοὺκ» καὶ νὰ κομματιάζεται στὴ μεγάλη πλατεῖα τοῦ Κοπανοῦ (ἀγορὰ Βλάλη). Ἑνὸς ἄλλου γέροντα σεβάσμιου, τοῦ παπα-Γιάννη, τῆς ἐκκλησίας του Μηνᾶ ἐφέντη, τοῦ κόψαν τὰ πόδια καὶ τὰ χέρια. Κι ἔπειτα, κρατῶντας τὰ κομμένα χέρια του, μὲ τὰ δάκτυλα τοῦ βγάλαν τὰ μάτια του».

   Ὁ ἱερομάρτυρας ἐπίσκοπος Κίτρους Μελέτιος, ὅπως καὶ ὁ παπα-Γιάννης, πλήρωσαν μὲ τὴ ζωή τους τὴν ἀγάπη γιὰ τὸ ποίμνιό τους, τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν πατρίδα. Ἕνας ἀκόμη ἀρχιερέας, μαζὶ μὲ τὸν ἐφημέριο τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, πότισε μὲ τὸ αἷμα του τὸ δένδρο τῆς ἐλευθερίας καὶ συνέβαλε μὲ τὴ θυσία του στὴν τελικὴ ἀπελευθέρωση τοῦ τόπου. Οἱ Τοῦρκοι δὲν συγχώρεσαν ποτὲ τὴν ἀνάμειξή του στὴ ἐπανάσταση τοῦ ’21.

   Ὁ Μάρτυρας ἐπίσκοπος, συγκαταλέγεται στὴ χορεία τῶν Νεοϊερομαρτύρων. Μιὰ χορεία ποὺ συγκέντρωσε πάνω της, σὲ ὅλη τὴ μακρόχρονη περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, τὸ μῖσος, τὴ θρησκευτικὴ ὑστερία καὶ τὸν φανατισμὸ τῶν Ὀθωμανῶν περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον, γνωρίζοντας τὴν ἐκδικητική τους μανία. Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ἐπίσης ὅτι σὲ πολλὲς περιπτώσεις εἶχαν τὴ δυνατότητα ἀρκετοὶ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ἁγίους ἀρχιερεῖς –καὶ ὁ Μελέτιος ἀνάμεσά τους– νὰ γλυτώσουν καὶ νὰ ἀποφύγουν τὸ μαρτύριο. Ἀντὶ αὐτοῦ ὅμως, προτίμησαν τὸ μαρτύριο καὶ τὸν θάνατο. Ἡ θυσία τους δὲν πῆγε χαμένη, ἀφοῦ ἔγινε ἰσχυρὸ μέσο χαλύβδωσης καὶ στερέωσης τοῦ φρονήματος τῶν Ἑλλήνων γιὰ ἐλευθερία. Τὸ αἷμα τους πότισε καὶ θέριεψε τὸ δένδρο τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας.

   Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Μελετίου, ἐπισκόπου Κίτρους, τιμᾶται τὴν 18η Μαΐου καὶ ἡ πόλις της Κατερίνης θὰ κτίσει περικαλλῆ Ναὸ στὸ ὄνομά Του.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ΄. Θείας πίστεως…

Χαίρει ἔχουσα, ἡ Πιερία, Ἱερόαθλον  λαμπρὸν ποιμένα, τὸν ἐπίσκοπον Κίτρους Μελέτιον, ὑπὲρ Χριστοῦ γὰρ τὸ αἷμα ἐξέχεε Θεσσαλονίκης φοινίξας τὸ ἔδαφος· διὸ ἅπαντες, τιμῶμεν αὐτὸν ἐν ᾄσμασι, αὐτοῦ  ἐξιστοροῦντες τὰ θαυμάσια.

 

Κοντάκιον. Ἦχος πλάγιος του δ΄. Τῇ ὑπερμάχω…

Τῆς Πιερίας ποιμενάρχην ἱερόαθλον

Τῆς Ἐκκλησίας στεφανίτην τὸν περίδοξον

ἐγκωμίοις καταστέξωμεν ἐγκαρδίως,

ἐν ἐσχάτοις γὰρ τοῖς ἔτεσιν ἐνήθλησεν,

ὑποστὰς αὐτοῦ τῆς κάρας τὴν ἀπότμησιν

Διὸ  κράζομεν, χαίρεις Κίτρους Μελέτιε.

 

Μεγαλυνάριον

Κίτρους ποιμενάρχην περιφανῆ καὶ τῆς Πιερίας, σεμνολόγημα ἱερόν, μάρτυρα Κυρίου, καὶ ἅμα ἀρχιθύτην, Μελέτιον τὸν Νέον ἀνευφημήσωμεν.

 

(Ποίημα Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας ΙΩΗΛ.)

Πηγὲς  καὶ βοηθήματα:

Παπάζογλου Ἀβραάμ, Ἡ Θεσσαλονίκη κατὰ τὸν Μάϊο τοῦ 1821. Μακεδονικά 1, Χρονολογία 1940, Σελίδες 417-428.

Ἀγγελόπουλου Ἀν. Ἀθανασίου, Ὁ Ἐθνομάρτυρας Ἐπίσκοπος Κίτρους Μελέτιος, ἱστότοπος τοῦ Ἰδρύματος Ἐθνικοῦ καὶ Θρησκευτικοῦ Προβληματισμοῦ.

Σωτηριάδη Ἰγνατίου (Ἀρχιμ.), Πανόραμα Ἱστορίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κίτρους, τόμος Α΄, Ἔκδοση Βαρναβείου Βιβλιοθήκης Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κίτρους καὶ Κατερίνης 1999.

Ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κίτρους, Κατερίνης καὶ Πλαταμῶνος ἔτους 2017.

Στεργιούλη Χαράλαμπου, Νεομάρτυρες ἀπὸ τὴ σκλαβιὰ στὸν Οὐρανό, ἔκδοση Ἀρχονταρίκι, 2021.