Ἐκλογὴ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες περὶ προσευχῆς καὶ προσοχῆς

 

Ἐκλογὴ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες περὶ προσευχῆς καὶ προσοχῆς¹

 

 

   Ὅλη ἡ φροντίδα τοῦ ἀσκητὴ ἂς εἶναι, νὰ μὴ ξεπέσει ἀπὸ τὸ ὕψος της ἡ ψυχὴ μὲ τὴν ἐπανάσταση τῶν ἡδονῶν. Γιατί πῶς θὰ μπορεῖ πλέον νὰ κοιτάξει μὲ ἐλεύθερο βλέμμα πρὸς τὸ συγγενικό της νοητὸ φῶς ἡ ψυχὴ ἐκείνη ποὺ ἡ σαρκικὴ ἡδονὴ τὴν καθήλωσε κάτω; Γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀσκεῖ πρῶτα ἀπ’ ὅλα τὴν ἐγκράτεια, ἡ ὁποία εἶναι ἀσφαλὴς φύλακας τῆς σωφροσύνης, καὶ νὰ μὴν ἐπιτρέπει στὸν κυρίαρχο νοῦ ν’ ἀπασχολεῖται μὲ λογισμοὺς ἀκάθαρτους. Εἶναι λοιπὸν ἀναγκαία ἡ ἐπιμέλεια τοῦ ἐσωτερικοῦ ἀνθρώπου, ὥστε νὰ μὴ μετεωρίζεται ὁ νοῦς καὶ νὰ εἶναι καθηλωμένος κατὰ κάποιο τρόπο στὸν σκοπὸ τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ, γιὰ ν’ ἀποφύγουμε τὴν καταδίκη ἀπὸ τὸν Κύριο ποὺ εἶπε: «Ἀλοίμονό σας, γιατὶ μοιάζετε μὲ τάφους ἀσβεστωμένους ποὺ ἐξωτερικὰ φαίνονται ὡραῖοι, ἐσωτερικὰ ὅμως εἶναι γεμᾶτοι ὀστὰ νεκρῶν καὶ κάθε ἀκαθαρσία· ἔτσι κι ἐσεῖς, ἐξωτερικὰ φαίνεστε στοὺς ἀνθρώπους δίκαιοι, ἐσωτερικὰ ὅμως εἶστε γεμᾶτοι ὑπόκριση καὶ ἀνομία»².

   Γι’ αὐτὸ χρειάζεται ἀγῶνας μεγάλος καὶ σύμφωνος μὲ τοὺς νόμους τοῦ Θεοῦ, καὶ στὴν καρδιὰ καὶ στὸν λόγο καὶ στὴν πράξη, γιὰ νὰ μὴ δεχτοῦμε μάταια τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ³, ἀλλ’ ὅπως τὸ κερὶ μὲ τὸ πλάσιμο παίρνει κάποια μορφή, ἔτσι κ’ ἐμεῖς μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ νὰ διαπλαστοῦμε κατὰ τὸν ἐσωτερικὸ ἄνθρωπο καὶ νὰ ἐκπληρώσουμε ἔμπρακτα ἐκεῖνο ποὺ εἶπε ὁ Παῦλος: «Νὰ ξεντυθοῦμε τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο μαζὶ μὲ τὶς πράξεις του καὶ νὰ ντυθοῦμε τὸν νέο, ποὺ ἀνανεώνεται συνεχῶς σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα τοῦ Δημιουργοῦ του ὥστε νὰ φτάσει σὲ ἐπίγνωση»⁴. Παλαιὸ ἄνθρωπο ὀνομάζει ὅλα μαζὶ τὰ ἐπιμέρους ἁμαρτήματα καὶ τοὺς μολυσμούς. Καὶ νὰ διαπλάθουμε τὸν ἐσωτερικὸ ἄνθρωπο σύμφωνα μὲ τὴν νέα ζωή, ὅπως λέει⁵, μέχρι θανάτου, γιὰ νὰ γίνουμε ἄξιοι νὰ ποῦμε στ’ ἀλήθεια: «Δὲν ζῶ πιὰ ἐγώ, ἀλλὰ μέσα μου ζεῖ ὁ Χριστός»⁶. Χρειάζεται λοιπὸν μεγάλη ἐπιμέλεια καὶ ἄγρυπνη φροντίδα, μὴ τυχὸν ἐργαστοῦμε τὶς ἐντολὲς ἀντίθετα μὲ κάτι ἀπ’ ὅσα εἴπαμε καὶ ὄχι μόνο χάσουμε ἕνα τέτοιο καὶ τόσο μεγάλο μισθό, ἀλλὰ καὶ ὑποπέσουμε στὶς τόσο φοβερὲς ἀπειλές.

   Ὅταν ὁ διάβολος ἐπιχειρεῖ τὶς ἐπιβουλές του καὶ μάλιστα μὲ μεγάλη σφοδρότητα ρίχνει σὰν πυρακτωμένα βέλη⁷ τοὺς δικούς του λογισμοὺς μέσα στὴν ψυχὴ ποὺ ἡσυχάζει καὶ ἠρεμεῖ καὶ τὴν πυρπολεῖ ξαφνικὰ καὶ κάνει χρόνιες καὶ δυσκολόσβηστες τὶς μνῆμες ποὺ μιὰ φορὰ ἔβαλε μέσα της, τότε μὲ νήψη καὶ προσοχὴ πιὸ τεταμένη πρέπει νὰ ἀνατρέπουμε τὶς ἐπιβουλὲς αὐτὲς ὅπως ἕνας ἀθλητὴς ἀποκρούει μὲ ἀκριβέστατη προφύλαξη καὶ ταχύτητα σώματος τὶς ἐπιθέσεις τῶν ἀντιπάλων. Καὶ νὰ ἀναθέτουμε τὸ πᾶν στὴν προσευχὴ καὶ τὴν ἐπίκληση τῆς οὐράνιας συμμαχίας γιὰ τὴν κατάργηση τοῦ πολέμου καὶ τὴν ἀποτροπὴ τῶν τοξευμάτων. Αὐτὸ μᾶς δίδαξε καὶ ὁ Παῦλος λέγοντας: «Σὲ ὅλα νὰ κρατᾶτε τὴν ἀσπίδα τῆς πίστεως κλπ.»⁸. Ὅταν λοιπὸν ἡ ψυχὴ χαλαρώσει λίγο τὴν συγκέντρωση καὶ τὴν ἔνταση τῆς διάνοιας καὶ δέχεται τυχαῖες μνῆμες τυχόντων πραγμάτων, τότε ὁ λογισμὸς παρασύρεται ὡς ἀγύμναστος καὶ χωρὶς γνώση πρὸς τὰ πράγματα αὐτὰ καί, καθὼς ἀσχολεῖται γιὰ πολὺ μ’ αὐτά, μεταβαίνει ἀπὸ τὴν μία μακρὰ περιπλάνηση στὴν ἄλλη καὶ συχνὰ καταλήγει σὲ αἰσχροὺς καὶ ἄτοπους λογισμούς. Ἀλλὰ αὐτὴ τὴν ἀπροσεξία καὶ διάσταση τῆς ψυχῆς πρέπει νὰ τὴν διορθώνει καὶ νὰ τὴν ἀποκαθιστᾶ μὲ προσεκτικότερη καὶ αὐστηρότερη ἔνταση τῆς διάνοιας καὶ νὰ τὴν ἀπασχολεῖ διαρκῶς γύρω ἀπὸ τὴν μελέτη τῶν καλῶν. Γιατὶ ὁ προσεκτικὸς φιλόσοφος, ἔχοντας τὸ σῶμα ὡς μοναστῆρι καὶ ἀσφαλὲς κατάλυμα τῆς ψυχῆς, εἴτε στὴν ἀγορὰ τύχει νὰ βρίσκεται, εἴτε σὲ πανηγύρι, εἴτε σὲ βουνό, εἴτε σὲ χωράφι εἴτε μέσα σὲ μεγάλο πλῆθος ἀνθρώπων, εἶναι ἐγκατεστημένος στὸ φυσικό του μοναστῆρι, συνάγοντας μέσα του τὸν νοῦ καὶ φιλοσοφῶντας ὅσα πρέπουν σ’ αὐτόν. Ὁ ράθυμος εἶναι δυνατὸ νὰ κάθεται στὸ σπίτι καὶ νὰ περιπλανιοῦνται ἔξω οἱ λογισμοί του· ἀντίθετα, ἄλλος μπορεῖ, ὄντας στὴν ἀγορὰ καὶ νήφοντας σὰν στὴν ἐρημιά, νὰ εἶναι στραμμένος πάντοτε στὸν ἑαυτό του μόνο καὶ τὸν Θεὸ καὶ νὰ μὴ δέχεται μὲ τὶς αἰσθήσεις του τοὺς θορύβους ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὰ αἰσθητὰ καὶ προσβάλλουν τὴν ψυχή.

   Ἐκεῖνος τώρα ποὺ προσέρχεται νὰ κοινωνήσει τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ στὴν ἀνάμνηση Αὐτοῦ⁹ ποὺ γιὰ χάρη μας πέθανε καὶ ἀναστήθηκε, δὲν πρέπει μόνο νὰ μένει καθαρὸς ἀπὸ κάθε μολυσμὸ σαρκικὸ καὶ πνευματικό¹⁰, ὥστε νὰ μὴ φάει καὶ πιεῖ τὴν καταδίκη του¹¹· πρέπει νὰ δείχνει καὶ στὰ πράγματα ὅτι ἔχει τὸ φρόνημα Αὐτοῦ ποὺ πέθανε καὶ ἀναστήθηκε γιὰ χάρη μας, μὲ τὸ νὰ μὴ μένει μόνο καθαρὸς ἀπὸ κάθε ἁμαρτία, ἀλλὰ καὶ νὰ νεκρώνεται γιὰ τὴν ἁμαρτία καὶ τὸν κόσμο καὶ τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ ζεῖ γιὰ τὸν Θεό¹².

   Ἀπὸ τοὺς πονηροὺς λογισμούς, ἄλλοι δὲν ἀγγίζουν διόλου τὴν ψυχὴ ἂν περιφράξουμε τὸν ἑαυτό μας μὲ μεγάλη ἀσφάλεια, ἐνῶ ἄλλοι γεννιοῦνται καὶ φυτρώνουν μέσα μας ὅταν δείξουμε ραθυμία· ἂν ὅμως προλάβουμε, πνίγονται γρήγορα καὶ καταχώνονται. Ἄλλοι πάλι καὶ γεννιοῦνται καὶ αὐξάνονται καὶ καταλήγουν σὲ πονηρὲς πράξεις καὶ διαφθείρουν ὅλη τὴν ὑγεία τῆς ψυχῆς μας ὅταν μᾶς καταλάβει μεγάλη ραθυμία. Τὸ μακάριο λοιπὸν εἶναι νὰ μὴ δεχτοῦμε καθόλου πονηρὸ λογισμό. Τὸ δεύτερο εἶναι, ὅταν εἰσχωρήσουν οἱ λογισμοί, νὰ τοὺς ἀπωθήσουμε γρήγορα καὶ νὰ μὴ τοὺς ἐπιτρέψουμε νὰ καθυστερήσουν περισσότερο, γιὰ νὰ μὴ μᾶς μολύνουν μὲ τὴν πονηρία τους. Ἂν ραθυμήσουμε καὶ σ’ αὐτὸ τὸ στάδιο, ὑπάρχει ἀκόμη, μὲ τὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, θεραπεία καὶ γιὰ τὴν ραθυμία αὐτὴ καὶ ἔχουν παρασκευαστεῖ γιὰ τὰ τραύματα τοῦ εἴδους αὐτοῦ πολλὰ φάρμακα ἀπὸ τὴν ἄρρητη ἐκείνη Ἀγαθότητα. Σὲ παρακαλῶ λοιπόν, ὅσο βρίσκεσαι στὸ σῶμα σου, μὴν ἀφήσεις ἐλεύθερη τὴν καρδιά σου. Γιατὶ ὅπως ὁ γεωργὸς δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀπόλυτα βέβαιος γιὰ τὸν καρπὸ τοῦ χωραφιοῦ του, ἀφοῦ δὲν γνωρίζει τί μπορεῖ νὰ συμβεῖ ὥσπου νὰ τὸν κλείσει στὴν ἀποθήκη του, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ ν’ ἀφήσει ἐλεύθερη τὴν καρδιά του ὅσο ἀναπνέει. Καὶ ὅπως ὁ ἄνθρωπος δὲν γνωρίζει τί πάθημα θὰ συναντήσει ὡς τὴν τελευταία του ἀναπνοή, ἔτσι καὶ ὁ μοναχὸς δὲν εἶναι δυνατὸ ν’ ἀφήσει ἐλεύθερη τὴν καρδιά του ὅσο ἀναπνέει, ἀλλὰ πρέπει πάντοτε νὰ φωνάζει πρὸς τὸν Θεὸ ζητῶντας τὴν βασιλεία Του καὶ τὸ ἔλεός Του. Ὁ πονηρὸς λοιπόν, ἐπειδὴ γνωρίζει καλὰ ὅτι πάρα πολλὰ μπορεῖ νὰ κατορθώσει ὅποιος προσεύχεται ἀπερίσπαστα στὸν Θεό, σπεύδει μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, εὔλογο ἢ παράλογο, νὰ κάνει τὸν νοῦ νὰ περισπᾶται. Ἐμεῖς ὅμως, ἐπειδὴ αὐτὸ τὸ γνωρίζουμε, ἂς ἀντιπαραταχθοῦμε στὸν ἐχθρό μας. Καὶ ὅταν σταθοῦμε γιὰ νὰ προσευχηθοῦμε καὶ γονατίσουμε, νὰ μὴν ἐπιτρέψουμε σὲ κανένα λογισμὸ νὰ μπεῖ στὴν καρδιά, οὔτε ἄσπρο οὔτε μαῦρο, οὔτε δεξιὸ οὔτε ἀριστερό, οὔτε γραμμένο οὔτε ἄγραφο, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἱκεσία πρός τὸν Θεὸ καὶ τὴν ἔλλαμψη καὶ ἀκτινοβολία ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὸν οὐρανὸ στὸν νοῦ, τὸ ἡγεμονικὸ μέρος τῆς ψυχῆς. Χρειάζεται μεγάλος ἀγῶνας καὶ πολὺς χρόνος στὶς προσευχὲς γιὰ νὰ βροῦμε τὴν ὁλότελα ἀπαλλαγμένη ἀπὸ ἐνοχλήσεις κατάσταση τῆς διάνοιας, ἡ ὁποία εἶναι ἕνας ἄλλος οὐρανὸς μέσα στὴν καρδιά μας, ὅπου κατοικεῖ ὁ Χριστός, ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος: «Ἢ δὲν γνωρίζετε ὅτι ὁ Χριστὸς κατοικεῖ μέσα σας;»¹³. Ὅποιος θέλει νὰ δεῖ τὴν κατάσταση τοῦ νοῦ του, ἂς φυλάξει τὸν ἑαυτό του ἀπὸ ὅλα τὰ νοήματα, καὶ τότε θὰ δεῖ ὁ νοῦς τὸν ἑαυτό του ὅμοιο μὲ τὸ οὐράνιο χρῶμα τοῦ σαπφείρου. Ὁ νοῦς δὲν θὰ δεῖ μέσα του τὸν τόπο τοῦ Θεοῦ, ἂν δὲν ὑψωθεῖ πιὸ πάνω ἀπὸ ὅλα τὰ νοήματα τῶν πραγμάτων. Καὶ δὲν θὰ ὑψωθεῖ πιὸ πάνω ἀπὸ αὐτά, ἂν δὲν ἀποβάλει τὰ πάθη ποὺ τὸν δένουν μέσῳ τῶν νοημάτων μὲ τὰ αἰσθητὰ πράγματα. Τὰ πάθη θὰ τὰ ἀποβάλει βέβαια μὲ τὶς ἀρετές· τοὺς ψιλοὺς λογισμοὺς μὲ τὴν πνευματικὴ θεωρία· τὴν θεωρία τέλος, ὅταν τοῦ φανερωθεῖ τὸ φῶς.

 

 

* «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν», τόμος Δ΄, Ἐκλογὴ ἀπὸ τῶν ἁγίων Πατέρων, περὶ προσευχῆς καὶ προσοχῆς.

 

 

1. Ἐνδεχομένως ἡ «Ἐκλογὴ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες περὶ προσευχῆς καὶ προσοχῆς» εἶναι ἔργο τοῦ Ὁσίου Καλλίστου Ἀγγελικούδη.

2. Ματθ. κγ΄ 27, 28.

3. Β΄ Κορ. ς΄ 1.

4. Κολ. γ΄ 9, 10.

5. Ρωμ. ς΄ 4.

6. Γαλ. β΄ 20.

7. Ἐφεσ. ς΄ 16.

8. Ἐφεσ. ς΄ 16

9. Λουκ. κβ΄ 19.

10. Β΄ Κορ. ζ΄ 1.

11. Α΄ Κορ. ια΄ 29.

12. Ρωμ. ς΄ 11.

13. Β΄ Κορ. ιγ΄ 5.