ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ

 

ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ

Σκέψεις γιά μελέτη*

 

   «Ὅστις ὑψώση ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται καὶ ὅστις ταπεινώση ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» (Λουκ. ιδ΄ 11).

   «Χωρίς τήν ταπείνωση τό πᾶν εἶναι μηδέν, μέ αὐτήν τό μηδέν εἶναι τό πᾶν» (Μέγας Βασίλειος).

   Τίποτε δέν εἶναι τόσο ἀρεστό στόν Θεό καί στούς ἀνθρώπους ὅσο ἡ ἀληθινή ταπείνωση.

   Ἡ ταπείνωση πρέπει νά προηγῆται καί νά συνοδεύη ὅλες τίς πράξεις μας. Γιατί ἀμέσως μόλις ἡ ἀλαζονεία ἀνακατευθεῖ σέ αὐτές τίς πράξεις, ἁρπάζει ἀπό τά χέρια μας ὅλη τήν ἀξία. Τίποτε δέν εἶναι δύσκολο γιά τούς ταπεινούς. Ἀλάθητο δεῖγμα τῶν ἁμαρτωλῶν εἶναι ἡ ἀλαζονεία, ἀντίθετα ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ σφραγίδα τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ (Γρηγόριος ὁ Μέγας).

   Τήν ταπείνωση ἅγιος τῆς ἐκκλησίας μας τήν ὀνομάζει φάρμακο γιά ὅλες τίς ἀρρώστιες καί ὑγεία ψυχῆς καί σώματος. Ἡ ταπείνωση τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ φαίνεται στίς δοκιμασίες, γιατί μόνο ὅταν παρουσιαστοῦν ἐναντιότητες μπορεῖ νά κριθῆ ὁ βαθμός τῆς ταπεινώσεως (Ἰακ. α΄ 2, 12).

   Ἀξίζει νά παρουσιάσωμε ἐδῶ τά ἐξαιρετικά ἀποφθέγματα ἑνός ἁγίου ἄνδρα, ὅπου μπορεῖ νά βρῆ κανείς τήν ἀνακεφαλαίωση κατά κάποιο τρόπο τῆς ἀρετῆς πού μᾶς ἀπασχολεῖ, καί νά κανονίση γι᾿ αὐτά τήν μέθοδο συμπεριφορᾶς του:

   «Τίποτε δέν μπορῶ, τίποτε δέν εἶμαι, τίποτε δέν δίνω, τίποτε δέν ἀξίζω, τίποτε δέν μοῦ χρεωστοῦνε. Στό τίποτε δέν χρειάζεται τίποτε. Τό τίποτε, τίποτε δέν μπορεῖ. Τό τίποτε, τίποτε δέν θέλει. Τό τίποτε σέ κανένα δέν εἶναι χρήσιμο. Τό τίποτε, γιά τίποτε δέν εἶναι ἄξιο. Τό τίποτε πρέπει νά ἀρκεῖται στό λιγότερο. Τό τίποτε, γιά τίποτε δέν παραπονεῖται. Τό τίποτε ἀπό τίποτε δέν βλάπτεται. Τό τίποτε ἀπό τίποτε δέν ἐντυπωσιάζεται. Τό τίποτε, ἀπό τίποτε δέν ταράζεται. Τό τίποτε δέν εἶναι ἱκανό γιά τίποτε. Τό τίποτε δέν φιλοδοξεῖ τίποτε. Τό τίποτε δέν περιφρονεῖ κανέναν. Τό τίποτε δέν ζητάει τίποτε, δέν ἐξετάζει κανέναν. Τό τίποτε δέν ἔχει ἀπαιτήσεις ἀπό κανένα. Τό τίποτε δέν οἰκειοποιεῖται τίποτε. Τό τίποτε δέν ἐπιθυμεῖ τίποτε. Τό τίποτε δέν ἀποδοκιμάζει κανένα, δέν πληγώνεται ἀπό κανένα, δέν ζηλοτυπεῖ κανέναν. Τό τίποτε δέν ἐνοχλεῖται ἀπό τίποτε. Τό τίποτε δέν συμμετέχει σέ τίποτε,  δέν ὑποστηρίζει τίποτε.  Τό τίποτε δέν ἐξαρτᾶται ἀπό κανένα, δέν σκανδαλίζεται ἀπό κανέναν, δέν βιάζεται ἀπό τίποτε.  Τό τίποτε δέν κρίνει κανένα, οὔτε ἀποδοκιμάζει κανένα. Τό τίποτε δέν θλίβεται ἀπό κανένα, δέν φοβᾶται τίποτε, δέν ποθεῖ τίποτε, δέν δυσαρεστεῖται ἀπό τίποτε. Τό τίποτε εἶναι παντοῦ τίποτε, τίποτε σέ ὅλα. Στό μακάριο αὐτό τίποτε (τό οὐδέν) δοκιμάζει ἡ ψυχή θεία εἰρήνη, ἐπειδή αἰσθάνεται ὅτι εἶναι τίποτε, εἶναι γι᾿ αὐτήν (τήν ψυχή) ὁ Θεός τό πᾶν, σέ κάθε τί» (Ἰωάν. ιε΄ 5).

   Εἴμαστε ἕνα τίποτε, δέν εἴμαστε παρά ἀθλιότητα καί ἁμαρτία. Στήν μακαρία αὐτή ἐξουθένωση βρίσκει ἡ καρδιά μας τήν γαλήνη καί εἰρήνη, γιατί ὅσο τό δένδρο εἶναι ψηλότερο τόσο περισσότερο κινεῖται ἀπό τόν ἀέρα.

   Ἄς ταπεινωθοῦμε λοιπόν, ἄς λησμονήσωμε τόν ἑαυτό μας, γιά νά πεθάνωμε ἐν Θεῷ καί ἔτσι νά σωθοῦμε (Β΄ Κορ. δ΄ 11).

Σκαλοπάτια τῆς ταπεινώσεως πού πρέπει σιγά νά ἀνεβαίνουμε

 

   Πόση ἀλαζονεία, ὅσο κανείς δέν ὑποπτεύεται, εἴδαμε νά ὑπάρχη σέ ὅλα! Πόσο ἡ ταπείνωση εἶναι σπάνια ἀρετή, πόσο ὅμως ἀναγκαία καί θεμελιώδης!

   Πῶς θά ἐκριζωθῆ ἀπό τήν καρδιά μου, τόση ἀλαζονεία; Πῶς θά ἀνεβῶ στήν ψηλότερη αὐτή ἀρετή τῆς ταπεινώσεως; Νά ποιό ἔργο ἔχω νά κάνω (Ἰωάν. η΄ 36 καί ιε΄ 7).

   Μέσα στήν καρδιά μου κινοῦνται τέτοια αἰσθήματα. Νά ὁ μαργαρίτης τῆς ταπεινώσεως ὁ τόσο ὡραῖος καί πολύτιμος, πού εἶσαι ἕτοιμος νά δώσης τό πᾶν γιά νά τόν ἀγοράσης. Ἀλλά ὅμως καί πόσα δέν ἔχεις νά κάνης καί αὐτό ἴσως καί μόνο νά σέ κάνη νά ἀποφεύγης τήν ἐπιθυμία σου αὐτή.

   Νά τί θά πρέπη νά κάνης. Θά διαιρέσης τόν ἐχθρό σου, θά τόν κτυπήσης σέ ἕνα σημεῖο. Ἀφοῦ τόν ἐξασθενήσης θά τοῦ ἐπιτεθῆς σέ ἕνα ἄλλο σημεῖο. Δέν πρέπει νά σκοπεύης ἀόριστα. Πρέπει νά εἶσαι ταπεινός σέ ὅλα γιατί ἀλλιῶς δέν θά προοδεύσης.

   Νά λάβης ὑπόψη σου ὅ,τι παρακάτω σοῦ ὑποδεικνύεται.

   1) Πρόσεχε νά μήν πῆς λόγο ποτέ πού τείνει γιά ἔπαινό σου.

   2) Μήν σοῦ ἀρέσει καθόλου νά μιλοῦνε γιά σένα, νά σέ παινεύουν. Ἄν συμβαίνη κάτι τέτοιο νά ταπεινώνεσαι πιστεύοντας ὅτι δέν εἶσαι ὅπως αὐτοί σκέπτονται καί αὐτός πού ἔπρεπε νά εἶσαι (Β΄ Κορ. ι΄ 17).

   Νά χαίρεσαι ὅταν ἀκοῦς νά μιλᾶνε πολύ γιά τούς ἄλλους καί ἄν ἐξ αἰτίας αὐτοῦ αἰσθάνθηκες λύπη ἤ μυστικό κίνημα ζηλοτυπίας, νά τό θεωρῆς σάν ἀτέλειά σου, ὅπως καί ὅταν δέχθηκες μάταιη φιλοφρόνηση (Ρωμ. ιβ΄ 15).

   3) Δέν θά κάνης τίποτε γιά νά ἀπολαύσης τιμή ἀνθρώπινη ἤ νά τραβήξης πάνω σου τά βλέμματα τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά μόνο γιά νά ἀρέσης στόν Θεό (Ἰωάν. ε΄ 44).

   4) Μήν δικαιολογηθῆς γιά τά σφάλματά σου καί ἀκόμη περισσότερο δέν θά τά ἀποδώσης σέ οἱονδήποτε ἄλλον, οὔτε ἐξωτερικά οὔτε ἐνδόμυχα.

   5) Θά ἀποφεύγης κάθε σκέψη μάταιης δόξας, ἀλαζονείας πού προξενεῖται ἀπό τήν φήμη καί ἐκτίμηση πρός τό πρόσωπό σου (Μάρκ. ζ΄ 36).

   6) Θά προτιμᾶς μέ τήν γνώση καί τήν πράξη νά φέρεσαι μέ σεβασμό καί ταπείνωση πρός τούς ἀδελφούς σου, σάν νά εἶναι ἀνώτεροί σου (Ρωμ. ι΄ 13, 10).

   7) Νά ὑποδέχεσαι πάντοτε σάν ἀπό τό χέρι τοῦ Θεοῦ τίς εὐκαιρίες πού παρουσιάζονται γιά νά ταπεινώνεσαι καί ἔτσι προχώρησε αὐξάνοντας στήν ταπείνωση. Πρός τοῦτο κάνε τό ἑξῆς: Ἀνέβα τά ἑξῆς τρία σκαλοπάτια:

   α) Νά ὑποφέρης μέ ὑπομονή.

   β) Νά δέχεσαι μέ εὐμένεια τίς περιστάσεις πού παρουσιάζονται καί

   γ) νά τίς ἀκολουθῆς μέ χαρά (Ἰακ. α΄ 2).

   Νά ἔχης ὑπόψη σου ὅτι πρέπει νά εἶσαι ἕτοιμος νά δεχθῆς νά ὑποφέρης ὅλων τῶν εἰδῶν βρισιές καί περιφρονήσεις, γιά νά μοιάσης στόν Ἰησοῦ Χριστόν, ὁ Ὁποῖος ἀπό ἀγάπη πρός ἐμᾶς θέλησε νά γίνη περίγελος ἀνθρώπων καί ἐξουθένημα τοῦ λαοῦ (Ματθ. κστ΄ 67-68).

   8) Θά προσκομίσης πράξεις ἐνδόμυχες καί ἐξωτερικές ταπεινοφροσύνης καί ἔπειτα θά ἐξασκήσης ἕνα ὁρισμένο ἀριθμό πεποιθήσεων τίς ὁποῖες θά αὐξάνης κάθε μέρα, μέχρις ὅτου ἀποκτήσης τήν συνήθεια πρός τήν ἀρετή αὐτή.

   Νά τώρα διάφορα σημεῖα πρός τά ὁποῖα ἔχεις νά πολεμήσης. Πρός τοῦτο ἀναφέρομε ἐδῶ τά σκαλοπάτια τῆς ταπεινώσεως ὅπως τά ἀναφέρει κάποιος ἅγιος:

   1) Εἶναι ὑψηλός βαθμός ταπεινώσεως νά ὑποτάσσεται κάποιος θεληματικά σέ ἐκεῖνον πού εἶναι ἀνώτερός του, ἀλλά εἶναι καί δίκαιο αὐτό. Ἀκόμη ὑψηλότερος βαθμός τό νά ὑποτάσσεται κάποιος πρός τόν ὅμοιόν του, αὐτό εἶναι πλοῦτος. Τέλος ὑψηλότατος βαθμός εἶναι τό νά ὑποτάσσεται κανείς στόν κατώτερό του, αὐτό εἶναι παραπάνω ἀπό πλοῦτος.

   2) Ὑψηλός βαθμός ταπεινώσεως εἶναι τό νά εἶναι κανείς ταπεινός στά λόγια, ὑψηλότερος τό νά εἶναι ταπεινός στίς πράξεις καί ὑψηλότερος βαθμός εἶναι τό νά εἶναι ταπεινός κατά τήν καρδιά. Μέσα στήν καρδιά ἑδρεύει ἡ ἀρετή τῆς ταπεινώσεως καί ὄχι στά λόγια καί τίς πράξεις. Ἐπειδή ὑπάρχουν ταπεινοφρονοῦντες κατά διεστραμμένο τρόπο, στά λόγια μόνο ἤ στίς πράξεις, τά ἤθη, τό ντύσιμο καί τό βάδισμά τους μόνο.

   3) Εἶναι ὑψηλός βαθμός ταπεινώσεως τό νά περιφρονεῖ κανείς τόν ἑαυτό του ἐξ αἰτίας τῶν πολλῶν καί μεγάλων ἁμαρτιῶν καί ἐλαττωμάτων του (Λουκ. ιη΄ 13). Ὑψηλότερος βαθμός εἶναι τό νά ταπεινοφρονῆ κανείς ἐξ αἰτίας τῶν πολλῶν ἀρετῶν καί πνευματικῶν δώρων, πού ἔχει λάβει, ὅπως συμβαίνει μέ ἕνα καρποφόρο δένδρο, πού κλίνει πρός τά κάτω φορτωμένο μέ καρπούς. Τέλος ὕψιστος βαθμός εἶναι τό νά χαμηλώνη, γιά νά ἀκολουθήση τό παράδειγμα ταπεινοφροσύνης τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ.

   4) Ὑψηλός βαθμός ἀρετῆς εἶναι τό νά ταπεινώνεται γιά ὁ,τιδήποτε κακό ἔχει κάνει, ὑψηλότερος βαθμός τό νά ταπεινώνεται γιά παράλειψη μιᾶς καλῆς πράξεως, ἤ γιά κάποια πράξη πού ἐβεβήλωσε. Ὑψηλότατος βαθμός εἶναι τό νά ταπεινώνεται κανείς ὅταν ἀνάξια εὐεργετήθηκε.

   5) Τέλος ὑψηλός βαθμός εἶναι τό νά φρονῆ ὅτι εἶναι εὐτελής, ὅπως πράγματι εἶναι στά μάτια τοῦ Θεοῦ, ὑψηλότερος βαθμός εἶναι τό νά θεωρῆ τόν ἑαυτό του δυσάρεστο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ὅπως θά συνέβαινε ἄν δέν μᾶς ὑπεστήριζε ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Ὑψηλότατος βαθμός εἶναι τό νά θεωρῆ κανείς τόν ἑαυτό του ἀχρεῖον καί ἀχρειότερον ἀκόμη πού θά ἦταν ἄν ὁ Κύριος δέν τόν φύλαγε ἀπό πειρασμούς (Ἰωάν. ιε΄ 5).

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

 

   Ὁ Κύριος εἶπε: Ὅποιος δέ μοιάση μέ τό μικρό παιδί, δέ θά εἰσέλθη στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Ματθ. ιε΄ 3). Σ᾿ ὅλη τήν ζωή του τίποτε ἄλλο δέν μᾶς διδάσκει ὁ Κύριος τόσο πολύ καί πρό παντός θέλει νά μάθωμε ἀπό Αὐτόν ὅπως λέει: «Μάθετε ἀπό ἐμένα ὅτι Πρᾶος εἶμαι καί ταπεινός κατά τήν καρδία» (Ματθ. ια΄ 28-29).

   Ὁλόκληρη ἡ ζωή του ὑπῆρξε ἔργο διαρκοῦς ταπεινοφροσύνης. Ἀπό τῆς ταπεινώσεως τοῦ λίκνου μέχρι τῆς γελοιοποιήσεως τοῦ Γολγοθᾶ. Μάθετε (λέει ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος) ὄχι τήν ἀπόκτηση ὁρατῶν καί ἀοράτων ἀγαθῶν ἤ νά ἀνασταίνετε νεκρούς καί ἄλλα θαύματα νά ἐνεργεῖτε, ἀλλά ὅτι Πρᾶος εἶμαι καί Ταπεινός κατά τήν καρδιά. Ἄλλος πατήρ λέει: Ὁ Κύριός μας ἄν καί στολισμένος μέ ὅλες τίς ἀρετές, δέν δοξάστηκε τόσο, παρά μέ τήν ἀρετή τῆς ταπεινώσεως, ἡ ὁποία τοῦ ἦταν πολύ ἀγαπητή καί τήν θεωροῦσε σάν ἀρετή πού περιλάμβανε κάθε διδασκαλία του καί ὅλες τίς ἀρετές του (Ματθ. κ΄ 26-27). Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἀπ. Παῦλος ὀνομάζει ἀρετή ἐξαιρετικά ἰδιαίτερη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τήν ταπείνωση.

   Ὁ ἅγιος Λέων λέει τά ἑξῆς: Ὁ Κύριος ἡμῶν ἀπό τήν κοιλιά τῆς μητέρας Του μέχρι τῆς ἀγωνίας τοῦ Σταυροῦ ἔζησε καί δίδαξε τήν πιό εἰλικρινῆ θεληματική ταπείνωση. Ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος προσθέτει: Ἀδελφοί μου ὅταν ὀνομάζω τόν Χριστόν σᾶς παρουσιάζω τήν ταπείνωση ζωντανή καί ἔμψυχη, πού πρέπει νά μᾶς χρησιμεύση γιά παράδειγμα.

   Ὁ ἴδιος ὁ Σωτήρας μας εἶπε: Ἐγώ εἶμαι σκουλήκι καί ὄχι ἄνθρωπος, περίγελος τῶν ἀνθρώπων καί καταφρόνια τοῦ κόσμου (Ψαλμ. κα΄ 5).

   Ἡ ἁγία Μητέρα του ὀνομάζει τόν ἑαυτό της ταπεινή δούλη τοῦ Θεοῦ. Ὅλοι οἱ ἅγιοι ἐρημίτες καί ἀσκητές πού ἔζησαν μέ πνεῦμα ταπεινώσεως ἀξιώθηκαν μεγάλης δόξης μέ τίς βαθύτατες ταπεινώσεις πού ὑπέφεραν.

   Μέ τίς βαθμίδες αὐτές, πού προαναφέρθησαν, μπορεῖ κανείς νά ἀνεβῆ στόν Οὐρανό. Ἄν καί ὁ Θεός εἶναι Ἄπειρος σέ ὕψος, ἡ ὑπερηφάνεια μᾶς ἀπομακρύνει, ἐνῶ ἡ ταπείνωση μᾶς πλησιάζει πρός Αὐτον (Λουκ. ιδ΄ 11 καί ιστ΄ 15).

   Ἄς ταπεινοφρονοῦμε λοιπόν. Ὁπωσδήποτε ὁ ἀγώνας θά εἶναι πολύς, γιατί ὅπως σημειώνει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ἡ ἀχαλίνωτη φιλαυτία εἶναι τό πρῶτο ἐλάττωμα πού γεννιέται στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου καί πού τελευταῖο σέ αὐτόν πεθαίνει.

   Ἀλλά ἄς μή χάνουμε τό θάρρος μας, ἄς κάνουμε σήμερα μιά πράξη ταπεινώσεως, αὔριο θά κάνουμε δύο. Ἄς ζητοῦμε πάντοτε σάν συνηγόρους καί προστάτες μας τούς ἁγίους καί ἀσκητές, πού ἄσκησαν μεγάλη ταπείνωση, ὅπως ἡ ἁγία Παρθένος Μαριάμ, ὁ δίκαιος Ἰωσήφ, ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαήλ, οἱ μεγάλοι ἀσκηταί τῆς ἐρήμου κ.ο.κ. (Ἰωάν. ιε΄ 7, η΄ 36).

* Ἀποσπάσματα ἀπό τό πολύ ὡραῖο καί ψυχωφελές βιβλίο «ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ Η ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ», (Ἐπεξεργασμένες ὁμιλίες τοῦ μακαριστοῦ γέροντος Ἰγνατίου Κολιόπουλου, Ὑπό Π. Ν. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗ Ἐκπαιδευτικοῦ), ἔκδοση τρίτη, Ἐκδόσεις “ΤΗΝΟΣ’’, Ἀθήνα Νοέμβριος 1991, σ. 35-45.

 

Χωρίς ταπείνωση, ἁπλότητα, φυσικότητα καί εἰλικρίνεια

ὁ ἄνθρωπος θά ταλαιπωρεῖται καί θά ταλαιπωρεῖ.