O ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Σὲ ἡλικία σαράντα ἐτῶν ἔγινε Ἐπίσκοπος. Σὲ ἡλικία σαράντα ἐννιὰ ἐτῶν πέθανε. Μέσα σὲ ἐννιὰ χρόνια παρουσίασε ἔργο, ποὺ στάθηκε ἱκανὸ νὰ ἐπιβληθεῖ, νὰ συγκινήσει, νὰ κατακτήσει ὄχι μόνο τὸν κόσμο τῆς ἐποχῆς του, ἀλλὰ τοὺς κόσμους τῶν αἰώνων ποὺ πέρασαν καὶ περνοῦν. Ἔργο θεμελιωμένο στὸν βράχο τῆς πίστεως δὲν μπορεῖ νὰ καταλυθεῖ, κατὰ τὴν ἔκφραση τοῦ Κυρίου. Πίστη ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ ἔργα εἶναι ἡ μόνη δύναμη, ἡ ἱκανὴ νὰ ἐξυψώσει τὸν ἄνθρωπο στὴν τελειότητα, στὴν κατὰ Θεὸ δόξα, στὴν αἰωνιότητα· γιατὶ κατὰ τὸν λόγο τοῦ Κυρίου «ὃς δ’ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν Οὐρανῶν».
Ἦταν προικισμένος μὲ χάρισμα Θεοῦ; Ἦταν ἀνθρώπινη προσπάθεια ποὺ τὸν ἀνέδειξε; Ἦταν ἡ φροντίδα τῶν γονέων του; Ὅλα μαζὶ κάνουν τὸν ἄνθρωπο. Ἡ μητέρα τοῦ πατέρα του, Μακρίνα, εἶχε διδαχθεῖ τὴν χριστιανικὴ ἀλήθεια ἀπ’ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο, τὸν Νεοκαισαρείας. Ἡ μητέρα του, Ἐμμέλεια, ἦταν κόρη χριστιανοῦ, ποὺ μαρτύρησε γιὰ τὸν Χριστό. Στὰ γόνατα τῶν δύο αὐτῶν ἁγίων γυναικῶν ὁ μικρὸς Βασίλειος ἔμαθε τί εἶναι πίστη στὸν Θεὸ καὶ ἀγάπη θερμὴ στὸν ἄνθρωπο. Τὰ λόγια καὶ τὸ παράδειγμα τῆς γιαγιᾶς καὶ τῆς μητέρας, δίδαξαν στὴν εὔπλαστη ψυχὴ ὅ,τι δὲν μπόρεσαν νὰ διδάξουν οἱ διδάσκαλοι τοῦ κόσμου. Ἀρκεῖ νὰ σκεφθεῖ κανεὶς πὼς ἀπ’ τὰ τέσσερα ἀδέρφια οἱ τρεῖς ἔγιναν Ἐπίσκοποι. (Ὁ Βασίλειος ἐπίσκοπος Καισαρείας, ὁ Γρηγόριος ἐπίσκοπος Νύσσης καὶ ὁ Πέτρος ἐπίσκοπος Σεβαστείας).
Ἐδῶ φαίνεται τὸ ἔργο τῆς χριστιανικῆς οἰκογένειας. Δὲν μποροῦμε νὰ περιφρονήσουμε βέβαια καὶ τὴν προσπάθεια ποὺ κατέβαλε σὰν ἄνθρωπος. Ὁ Βασίλειος φοίτησε στὶς σχολὲς τῆς Καισαρείας καὶ τοῦ Βυζαντίου. Ἦρθε στὴν Ἀθήνα καὶ παρέμεινε τέσσερα χρόνια κοντὰ σὲ φημισμένους διδασκάλους. Παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας, φιλοσοφίας, ἱστορίας, ἰατρικῆς, ἀστρονομίας, γεωμετρίας καὶ φυσικῆς. Τέσσερα χρόνια μέσα στὴν εἰδωλολατρικὴ Ἀθήνα ἀνάμεσα σὲ εἰδωλολάτρες καθηγητὲς καὶ σπουδαστές, ποὺ ἀπ’ αὐτοὺς τοὺς ἴδιους ὁ Ἰουλιανὸς διδάχθηκε νὰ πολεμᾶ τὴν Χριστιανικὴ θρησκεία, πῶς δὲν ἔχασε καὶ ὁ Βασίλειος τὴν πίστη του; Αὐτὸ μᾶς φανερώνει τί δύναμη ἔχουν τὰ θεμέλια τῆς πίστεως, ποὺ βάζει ἡ μάνα στὸ παιδί. Ὅπως ἀπ’ τὴν τριανταφυλλιὰ κόβουμε τὸ τριαντάφυλλο καὶ προσέχουμε ν’ ἀποφύγουμε τ’ ἀγκάθια, ἔτσι, ὅπως λέγει ὁ ἴδιος, ἔπαιρνε τὸ χρήσιμο κι’ ἀπέφευγε τὸ βλαβερό. Προσπάθησε, λοιπόν, κουράστηκε σὰν ἄνθρωπος νὰ μορφωθεῖ. Ὅμως, πάνω ἀπ’ ὅλα δὲν λησμονεῖ τὴν θεία ἐνίσχυση. Ὁ Θεὸς σ’ ἄλλον λίγο σ’ ἄλλον πολὺ δίνει τὰ τάλαντα. «Ἄνευ Αὐτοῦ δυνάμεθα ποιεῖν οὐδέν». Αὐτὸς ἐμπνέει τὸ ἔργο κι’ Αὐτὸς ἐνισχύει τὴν ἐκτέλεσή του.
Γύρισε ἀπ’ τὴν Ἀθήνα στὴν Πατρίδα του κι ἄρχισε νὰ δικηγορεῖ μὲ ἐπιτυχία. Τότε, σὲ ἡλικία εἴκοσι ἕξι ἐτῶν, βαφτίστηκε. Τότε σχεδὸν ἀποφάσισε νὰ δοθεῖ ὅλος στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ταξίδεψε στὴν Αἴγυπτο, Παλαιστίνη, Συρία καὶ Μεσοποταμία γιὰ νὰ μελετήσει τὴν ζωὴ τῶν Ἀσκητῶν. Κι ἀλήθεια τοὺς θαύμασε. Γύρισε στὴν πατρίδα του, μοίρασε ὅ,τι εἶχε στοὺς φτωχοὺς κι ἔφυγε στὴν ἐρημιὰ κοντὰ στὸν Ἴρι ποταμό, ὅπου σὲ λίγο ἔφθασε καὶ ὁ Γρηγόριος κι ἔζησαν μιὰ ζωὴ μελέτης καὶ συγγραφῆς ἀξέχαστη, μὲ χαριτωμένο ξεκούρασμα τὴν καλλιέργεια τῆς γῆς, τὸ μάζωμα τῶν ξύλων καὶ τὸ πότισμα, ὅπως ἀναφέρει ὁ Γρηγόριος.
Ἦρθε ὅμως ὁ καιρός, ποὺ ἐπιτακτικὲς ἀνάγκες τῆς Ἐκκλησίας τοὺς καλοῦσαν στὴν ἱερωσύνη. Τὸ 370 ἐξελέγη ὁ Βασίλειος Ἐπίσκοπος Καισαρείας στὴν Καππαδοκία. Εἶναι ἀδύνατο μέσα στὶς λίγες αὐτὲς γραμμὲς νὰ γίνει λόγος γιὰ τὸ ἔργο τοῦ Βασιλείου. Ἕνα θαῦμα εἶναι ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του. Μέγας στὴν πίστη, Μέγας στὴν σοφία, Μέγας στὴν ἀγάπη, Μέγας στὴν ἀρετή, Μέγας στὴν Χριστιανικὴ διδασκαλία, Μέγας στὸ συγγραφικὸ ἔργο.
Σταθερὸς στὸ καθῆκον καὶ ἀτρόμητος στοὺς ἐχθροὺς τῆς πίστεως. Στὸν Βασιλέα Οὐάλεντα, ποὺ θέλησε νὰ ἐπιβάλει τὸν Ἀρειανισμό, ἀπάντησε: «Πῦρ καὶ ξῖφος καὶ θῆρες καὶ οἱ τὰς σάρκας τέμνοντες ὄνυχες τρυφὴ μᾶλλον ἡμῖν εἰσὶν ἢ κατάπληξις. Πρὸς τοῦτο ὕβριζε, ἀπείλει, ποίει πᾶν ὅ,τι οὖν ἂν ᾖ βουλομένῳ σοι... ἡμᾶς οὐ πείσεις συνθέσθαι τῇ ἀσεβείᾳ κἂν ἀπειλῇς χαλεπώτερα».
Τοὺς θησαυροὺς τῆς ἀγάπης του φανέρωσε στοὺς φτωχοὺς μὲ τὴν ἵδρυση Γηροκομείου, Ὀρφανοτροφείου, Νοσοκομείου, Ἀσύλου τυφλῶν, Ἐπαγγελματικῆς Σχολῆς. Ὅλα αὐτὰ τὰ ἱδρύματα, χτισμένα σ’ ἕνα τόπο, ἔκαμαν ἕνα τεράστιο φιλανθρωπικὸ συγκρότημα, ποὺ πρὸς τιμή του ὀνόμασαν «Βασιλειάδα». Ἀνάλογη καὶ ἡ ἀγάπη τῶν Χριστιανῶν στὸν Ἅγιο Ἐπίσκοπο. Τόση, ὥστε στὸν θάνατό του πέθαναν πολλοὶ ἀπ’ τὸ συνωστισμὸ «ἐκ τῆς τοῦ ὠθισμοῦ βίας καὶ συγκλονίσεως».
Τὰ πολλὰ καὶ πολύτιμα συγγράμματά του, ἀποτελοῦν πηγὴ σοφίας καὶ θαυμάζονται ἀπὸ τοὺς ἐπιστήμονες ὅλων τῶν κλάδων, γιὰ τὶς ἐπιστημονικὲς παρατηρήσεις τοῦ Ἁγίου πάνω σὲ πολλὰ ζητήματα. Διαμάντι πολύτιμο, μεταξὺ τῶν συγγραμμάτων του, εἶναι ἡ λειτουργία ποὺ φέρει τὸ ὄνομά του, μὲ τὶς θαυμάσιες, γεμάτες σοφία, κατάνυξη καὶ ἄφθαστο θρησκευτικὸ παλμὸ εὐχές.
«Μέγα» τὸν ὀνόμασε ἡ Ἐκκλησία, καὶ Οὐρανοφάντορα, γιατὶ φανέρωσε στὸν κόσμο μὲ τὴν σοφὴ διδασκαλία του τὰ μυστήρια τῶν Οὐρανῶν. Μαζὶ μὲ τὸν Γρηγόριο τὸν Θεολόγο καὶ Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο ἀποτελοῦν «τοὺς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου θεότητος». Ἡ μνήμη του ἁγιάζει τὴν πρώτη ἡμέρα τοῦ ἔτους καὶ τὸ φωτεινό του παράδειγμα διδάσκει, πῶς πρέπει νὰ χρησιμοποιοῦμε τὸν χρόνο τῆς ζωῆς, ἐκτελώντας τοῦ Θεοῦ τὸ θέλημα γιὰ νὰ εἶναι τὸ ἔργο μας σταθερὸ καὶ φωτεινὸ καὶ ἀκατάλυτο. Διδάσκει ὅτι «ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου μένει εἰς τὸν αἰῶνα», ὅτι «δίκαιοι εἰς τὸν αἰῶνα ζῶσιν», ὅτι «ὃς δ’ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ Μέγας κληθήσεται ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν Οὐρανῶν».
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α΄.
Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου, ὡς δεξαμένη τὸν λόγον σου· δι’ οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας, τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας, τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας, Βασίλειον ἱεράτευμα, πάτερ ὅσιε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
[Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ ἀειμνήστου θεολόγου Γεωργίου Π. Σωτηρίου «ΕΟΡΤΙΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ», Β΄ ἔκδοσις, Μυτιλήνη 1986, σελ. 75-78. (Ἐπιμέλεια κειμένου, μικρὲς φραστικὲς παρεμβάσεις, καὶ τὰ ἔντονα στοιχεῖα, ὑπὸ ἱερομ. Ν. ἁγιορείτου.)]