Ἡ ἔμπρακτη γνώση

Ἡ ἔμπρακτη γνώση

Ὁσίου Πέτρου τοῦ Δαμασκηνοῦ*

   Ὑπάρχει γνώση ἀληθινὴ καὶ ὑπάρχει καθολικὴ ἀγνωσία. Ἀνώτερη ἀπ’ ὅλες εἶναι ἡ ἔμπρακτη γνώση. Γιατί, τί ὠφελεῖται ὁ ἄνθρωπος ἂν ἔχει ὅλη τὴν γνώση, ἢ μᾶλλον ἀφοῦ τὴν λάβει κατὰ χάρη ἀπὸ τὸν Θεὸ ὅπως ὁ Σολομὼν¹ –εἶναι βέβαια ἀδύνατο νὰ παρουσιαστεῖ δεύτερη ὅμοια περίπτωση– κ’ ἔπειτα νὰ πάει στὴν κόλαση; Τί ὠφελεῖται ἂν δὲν λάβει πληροφορία μὲ τὴν μαρτυρία τῆς συνειδήσεως ἀπ’ τὰ ἔργα καὶ τὴν βέβαιη πίστη του ὅτι ἐλευθερώθηκε ἀπὸ τὴν μέλλουσα κόλαση, καθὼς δὲν θὰ τὸν κατηγορεῖ ἡ συνείδηση ὅτι παραμέλησε κάτι ἀπ’ ὅσα κατὰ τὴν δύναμή του χρωστοῦσε, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος; «Ἂν ἡ καρδιά μας, λέει, δὲν μᾶς κατηγορεῖ πιὰ ἔχουμε παρρησία μπροστὰ στὸν Θεό»².

  Μ’ ὅλα τοῦτα, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Νεῖλος καὶ αὐτὴ ἡ συνείδηση κάποτε ψεύδεται. Τοῦτο γίνεται ὅταν σκοτεινιάζει ἀπὸ τὰ πάθη καὶ πέφτει στὴν κακία, ὅπως λέει ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος. Ἂν ἡ πονηρία μόνη ἐκ φύσεως σκοτίζει τὸν νοῦ, λέει ὁ Μέγας Βασίλειος , καὶ ἂν ἡ ἰδέα ποὺ ἔχει κανεὶς γιὰ τὸν ἑαυτό του τὸν κάνει τυφλὸ καὶ δὲν τὸν ἀφήνει νὰ γίνει ὅ,τι νομίζει πὼς εἶναι, τί λοιπὸν νὰ ποῦμε γιά ’κείνους ποὺ δουλεύουν στὰ πάθη, ἂν νομίζουν ὅτι ἔχουν καθαρὴ συνείδηση; Καὶ μάλιστα ὅταν βλέπουμε τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ποὺ εἶχε μέσα του τὸν Χριστό, νὰ λέει καὶ μὲ τὰ ἔργα καὶ μὲ τὸν λόγο ὅτι «ἡ συνείδησή μου δὲν μὲ ἐλέγχει γιὰ καμμία ἁμαρτία, ἀλλὰ δὲν σημαίνει ὅτι μ’ αὐτὸ ἔχω δικαιωθεῖ»³.

   Οἱ πολλοί, ἀπὸ τὴν μεγάλη ἀναισθησία ποὺ ἔχουμε, νομίζουμε ὅτι εἴμαστε κάτι, ἐνῶ δὲν εἴμαστε τίποτε. «Ἀλλὰ ὅταν, λέει ὁ Ἀπόστολος, λένε οἱ ἄνθρωποι ὅτι ἔχουν εἰρήνη, τότε ἐπέρχεται σ’ αὐτοὺς ὁ ὄλεθρος»⁴. Γιατὶ δὲν εἶχαν εἰρήνη, ἀλλ’ ἔλεγαν ὅτι ἔχουν ἐπειδὴ ἔτσι νόμιζαν, λέει ὁ Χρυσόστομος, ἀπὸ τὴν πολλὴ ἀναισθησία τους. Κι ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος γιὰ τοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς ὅτι «ξέχασαν τὶς ἁμαρτίες τους»⁵, ἔτσι πάρα πολλοὶ ὑπερήφανοι, χωρὶς νὰ τὸ καταλάβουν, ὅπως λέει ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, νόμισαν ὅτι ἔχουν ἀπάθεια.

   Καί ’γὼ λοιπόν, ἐπειδὴ τρέμω τοὺς τρεῖς γίγαντες τοῦ διαβόλου, γιὰ τοὺς ὁποίους ἔγραψε ὁ ἅγιος Μάρκος ὁ ἀσκητής, δηλαδὴ τὴν ραθυμία, τὴν λήθη καὶ τὴν ἄγνοια⁶, γιατὶ κατέχομαι ἀπ’ αὐτὲς πάντοτε, κ’ ἐπειδὴ φοβοῦμαι μήπως ἀγνοῶντας τὰ ὅριά μου βρεθῶ ἔξω ἀπ’ τὸν ἴσιο δρόμο, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ, ἔγραψα τὴν παροῦσα συλλογή. Γιατὶ ὅπως λέει ὁ Ἅγιος τῆς Κλίμακος, ἐκεῖνος ποὺ μισεῖ τὸν ἔλεγχο, εἶναι φανερὸ ὅτι ἔδειξε τὸ πάθος τῆς ὑπερηφάνειας. Ἐνῶ ἐκεῖνος ποὺ τρέχει στὸν ἔλεγχο, εἶναι ἐλεύθερος ἀπὸ τὰ δεσμά της. Κι ὁ Σολομὼν λέει: «Ἂν ὁ ἀνόητος ρωτάει γιὰ σοφία, αὐτὸ θὰ τοῦ λογαριασθεῖ σοφία»⁷.

   Γι’ αὐτὸ κι ἔβαλα στὴν ἀρχὴ τὰ ὀνόματα τῶν βιβλίων καὶ τῶν Ἁγίων, γιὰ νὰ μὴ λέω γιὰ τὸ κάθε ρητὸ τίνος εἶναι καὶ μακραίνει ὁ λόγος. Γιατὶ καὶ οἱ ἅγιοι Πατέρες ἔγραφαν τὰ λόγια τῶν θείων Γραφῶν πολλὲς φορὲς ὅπως εἶναι στὸ κείμενο, ὅπως ὁ Θεολόγος Γρηγόριος τὰ λόγια τοῦ Σολομῶντα, καὶ οἱ λοιποί, ὅπως ὁ Λογοθέτης Συμεὼν ὁ Μεταφραστὴς εἶπε περὶ τοῦ Χρυσοστόμου ὅτι «δὲν εἶναι σωστὸ νὰ παραμερίσω τὰ λόγια του καὶ νὰ γράφω τὰ δικά μου», ἂν καὶ μποροῦσε, γιατὶ ἀπ’ τὸ ἴδιο Ἅγιο Πνεῦμα ἔλαβαν ὅλοι. Ἔτσι οἱ ἅγιοι Πατέρες, ἄλλοτε ἀναφέρουν τίνος εἶναι τὸ ρητὸ ποὺ χρησιμοποιοῦν, ἐπειδὴ ἀπὸ ταπείνωση ἀρέσκονται νὰ προτιμοῦν τὰ λόγια τῶν Γραφῶν, κι ἄλλοτε τ’ ἀφήνουν ἀνώνυμα λόγῳ τῆς πληθώρας γιὰ νὰ μὴ μακραίνει ὁ λόγος.

* «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν», τόμος Γ΄, Περὶ ἐμπράκτου γνώσεως.

1. Γ΄ Βασ. γ΄ 12.

2. Α΄ Ἰωάν. γ΄ 21.

3. Α΄ Κορ. δ΄ 4.

4. Α΄ Θεσ. ε΄ 3.

5. Πρβλ. Ἰακ. α΄ 25.

6. Φιλοκαλία, τόμος Α΄, σελ.175.

7. Παροιμ. ιζ΄ 28.