Ἅγια Λείψανα. (Reliquiae.)

Ἅγια Λείψανα. (Reliquiae.)*

   Λείψανο ἅγιο καλεῖται τὸ νεκρὸ σῶμα κάποιου Ἁγίου ἢ μάρτυρος, ἀκόμη δὲ καὶ μέρος ἢ τμῆμα αὐτοῦ διατηρούμενο. Σὲ στενώτερη ἔννοια ἱερὰ λείψανα εἶναι καὶ ἀντικείμενα, ἢ ἐνδύματα ἢ ἁλυσῖδες, τὰ ὁποῖα ζῶντες οἱ Ἅγιοι μεταχειρίσθηκαν.

   Ἤδη ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τῶν διωγμῶν, ὅταν ἐμφανίσθηκαν οἱ πρῶτοι μάρτυρες τοῦ χριστιανισμοῦ, τὰ λείψανά τους τιμόντουσαν ὑπὸ τῶν χριστιανῶν. Καὶ ὁ σεβασμὸς τοῦτος πρὸς τὰ μαρτυρικὰ λείψανα τῶν χριστιανῶν ἔγινε, ὅπως ἦταν ἑπόμενο, ἀντιληπτὸς στοὺς ἐθνικοὺς διῶκτες, οἱ ὁποῖοι γι’ αὐτὸ –ἐπὶ Διοκλητιανοῦ– ἔριχναν τὰ σώματα ἢ τὰ ὀστᾶ τῶν μαρτύρων σὲ ποταμούς, ἢ στὴν θάλασσα, γιὰ νὰ μὴ περιέρχονται στὰ χέρια τῶν χριστιανῶν.

   Στὶς ἀρχὲς περιορίζετο ἡ τιμὴ μόνον στὰ λείψανα τῶν μαρτύρων τῆς πίστεως, κι ἀργότερα περὶ τὸ 400 μ.Χ. ἐπεκτάθηκε καὶ στὰ λείψανα τῶν ὁμολογητῶν. Μετὰ τοὺς διωγμοὺς ἄρχισε ἡ περισυλλογὴ τῶν λειψάνων, διότι ἡ Ἐκκλησία τίμησε ἔτι περισσότερο τοὺς μάρτυρες, τὸ ἀποκορύφωμα ὅμως τῆς τιμῆς τους συμπίπτει μεταξὺ τοῦ Η΄ (8ου) καὶ τοῦ ΙΓ΄ (13ου) αἰῶνος. Ἤδη κατὰ τὸν Β΄ (2ο) αἰῶνα τὰ ἐναπομείναντα ὀστᾶ τῶν μαρτυρησάντων Ἰγνατίου (τοῦ Θεοφόρου) [107] καὶ Πολυκάρπου (ἐπισκόπου Σμύρνης) [169] περισυνελέγησαν ἐπιμελῶς καὶ διαφυλάχθηκαν ὑπὸ τῶν Ἐκκλησιῶν τους.

   Στὸ ὑπὸ τοῦ Th. Ruinart¹ τὸ πρῶτο ἐκδοθὲν μαρτύριο τοῦ Ἰγνατίου διαβάζουμε: «Μόνα γὰρ τὰ τραχύτερα τῶν ἁγίων αὐτοῦ λειψάνων περιελείφθη, ἅτινα εἰς τὴν Ἀντιόχειαν ἀπεκομίσθη καὶ ἐν λίνῳ κατετέθη, θησαυρὸς ἀτίμητος ὑπὸ τῆς ἐν τῷ μάρτυρι χάριτος τῇ ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ καταλειφθέντα». Καὶ στὶς Ἀποστολικὲς Διαταγὲς (ΣΤ΄ 30) διαβάζουμε: «Οὔκουν τῷ παρὰ Θεῷ ζώντων οὐδὲ τὰ λείψανα ἄτιμα… καὶ Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ ἐπεφέρετο τὰ λείψανα τοῦ Ἰωσήφ, μολυσμὸν οὐχ ἡγούμενος τοῦτο. Ὅθεν καὶ ὑμεῖς, ὦ ἐπίσκοποι καὶ οἱ λοιποί… μηδὲ βδελύσσεσθε τὰ τούτων λείψανα, περιϊστάμενοι τὰς τοιαύτας παρατηρήσεις μωρὰς οὔσας» (5-7). Ὅλες οἱ πόλεις θεωροῦσαν μέγα πλοῦτο τὴν ἀπόκτηση λειψάνων μαρτύρων, καὶ οἱ ἀνακομιδὲς καὶ καταθέσεις λειψάνων στοὺς πρὸς τιμὴν τῶν μαρτύρων ἀνεγειρομένους ναοὺς γινόντουσαν μὲ ἐξαιρετικὲς πανηγύρεις.

   Οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διὰ διαφόρων ἐκφράσεων ὑπεραμύνονται τοῦ σεβασμοῦ τούτου τῶν ἱερῶν λειψάνων. Ἔτσι ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει περὶ τοῦ σώματος τῆς Ἁγίας Ἰουλίττης ὅτι «ἐν τῷ καλλίστῳ προτεμενάσματι (προδόμῳ) τῆς πόλεως κείμενον ἁγιάζει μὲν τὸν τόπον, ἁγιάζει δὲ τοὺς εἰς αὐτὸν συνόντας» καὶ ὅτι «ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀστῶν τῶν Ἁγίων ἐπιτυγχάνει τινὰ μετουσίαν ἁγιασμοῦ» (Τρεμπέλας). Ὁ ἅγιος Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων ἀποφαίνεται ὅτι «καὶ ψυχῆς μὴ ὑπαρχούσης ἐν τῷ νεκρῷ σώματι, ἔγκειταί τις δύναμις εἰς τὰ σώματα τῶν Ἁγίων καὶ τῶν μαρτύρων, διὰ τὴν ἐν τοσούτοις ἔτεσιν ἐνοικήσασαν ἐν αὐτοῖς δικαίαν ψυχήν». Ὁ δὲ ἱερὸς Χρυσόστομος μακαρίζει μὲν τὴν Ἀντιόχεια, διότι τειχίζεται διὰ τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ἰγνατίου, ἄλλοτε δὲ βεβαιοῖ τοὺς ἀκροατές του ὅτι ὄχι μόνον τὰ ὀστᾶ τῶν μαρτύρων, ἀλλὰ καὶ οἱ τάφοι αὐτῶν καὶ οἱ λάρνακες πολλῶν βρύουσι τὴν εὐλογία. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ τιμὴ πρὸς τὰ ἱερὰ λείψανα συμβάδιζε πάντοτε καὶ πρὸς τοὺς τάφους τῶν μαρτύρων.

   Σὲ πολλὲς περιστάσεις τὰ ἱερὰ λείψανα φυλάσσονται σὲ κιβωτίδια ἀπὸ πολύτιμο μέταλλο, χρυσᾶ ἢ ἀργυρᾶ, κοσμούμενα συνήθως μὲ ἀνάγλυφες εἰκόνες, μὲ σμάλτα καὶ πολύτιμους λίθους. Ἐνίοτε τὰ κιβωτίδια τοῦτα ἔχουν τὸ σχῆμα ναοῦ μὲ τρούλλους καὶ ἁψίδες, ἢ ἔχουν τὸ σχῆμα εὐαγγελίου μὲ μικρὲς εἰκόνες.

   Ἀπὸ τοῦ Δ΄ (4ου) αἰῶνος ἐπικράτησε κατὰ τὰ ἐγκαίνια ναῶν νὰ ἐναποτίθενται καὶ λείψανα Ἁγίων ἐντὸς τῆς ἁγίας τραπέζης, ἢ μᾶλλον ὑπὸ τὴν πλάκα τῆς ἁγίας τραπέζης στὴν μικρὴ ὀπὴ τοῦ ὑπερείδοντος (ὑποστηρίζοντος) αὐτὴν κίονα. Ἡ πράξη αὐτή, κεκυρωμένη συνοδικῶς (κανὼν ζ΄ τῆς Ζ΄ Οἰκουμεν. Συνόδου), στηρίζεται ἐπὶ τῆς Ἀποκαλύψεως τοῦ Ἰωάννου (στ΄ 9) καὶ ἔχει τὴν ἀρχή της στὴν συνήθεια τῆς τελέσεως τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας ἐπὶ τῶν τάφων τῶν μαρτύρων κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνες. Ἐπὶ τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίου, γυιοῦ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, τὰ λείψανα τῶν ἀποστόλων Ἀνδρέου καὶ Λουκᾶ κατετέθηκαν στὸν ὑπ᾿ αὐτοῦ ἐγκαινιασθέντα μεγάλο ναὸ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων (PG 61, 540).

   Τὴν τιμὴ τῶν ἱερῶν λειψάνων ἀρνήθηκαν ἀπὸ μὲν τοὺς παλαιότερους αἱρετικοὺς οἱ Παυλικιανοὶ καὶ Βογόμιλοι καὶ οἱ παραφυάδες αὐτῶν, ἀπὸ δὲ τοὺς νεώτερους γενικῶς οἱ Διαμαρτυρόμενοι.

ΔΗΜ. Ν. ΜΩΡΑΪΤΗΣ

* [Θ.Η.Ε., τόμος 8ος, στ. 212-214.] (Οἱ μικρὲς φραστικὲς παρεμβάσεις, ἡ ὑποσημείωση καὶ τὰ ἔντονα στοιχεῖα, ὑπὸ ἱερομ. Ν.)

1. Ὁ Thierry Ruinart (1657–1709) ἦταν Γάλλος Βενεδικτῖνος μοναχὸς καὶ λόγιος. Ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ ἐπιφανεῖς ἐκκλησιαστικοὺς ἱστορικοὺς καὶ κριτικοὺς τῆς ἐποχῆς του.