Ὀρθοδοξία καὶ Θρησκεία (Α΄)

Ὀρθοδοξία καὶ Θρησκεία (Α΄)

Τοῦ μακαριστοῦ πρωτοπρεσβυτέρου

 π. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου

Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου*

Ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι θρησκεία

   Σέ πολλούς ἐπικρατεῖ ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι μία ἀπό τίς πολλές θρησκεῖες, πού ἔχει σάν κύρια μέριμνά Της τήν προετοιμασία τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας γιά τή ζωή μετά θάνατον, νά ἐξασφαλίσει δηλαδή μία θέση στόν Παράδεισο γιά κάθε Ὀρθόδοξο Χριστιανό. Ἔτσι θεωρεῖται ὅτι τό Ὀρθόδοξο δόγμα προσφέρει μία ἐπί πλέον ἐξασφάλιση, ἐπειδή εἶναι Ὀρθόδοξο καί ὅτι, ἄν κανείς δέν πιστεύει στό Ὀρθόδοξο δόγμα, αὐτό εἶναι ἕνας ἐπί πλέον λόγος, γιά νά πάει στήν Κόλαση ὁ ἄνθρωπος αὐτός, ἐκτός δηλαδή ἀπό τό ὅτι ἐνδεχομένως θά τόν στείλουν ἐκεῖ τά προσωπικά του ἁμαρτήματα.

   Ὅσοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί πιστεύουν ὅτι αὐτό τό πρᾶγμα εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία αὐτοί ἔχουν συσχετίσει τήν Ὀρθοδοξία ἀποκλειστικά μέ τήν μέλλουσα ζωή. Καί αὐτοί δέν κάνουν καί πολλά πράγματα σ᾿ αὐτήν τή ζωή, ἀλλά περιμένουν νά πεθάνουν, γιά νά πᾶνε στόν Παράδεισο, ἐπειδή, ὅταν ζοῦσαν, ἦταν Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί!

   Μία ἄλλη μερίδα Ὀρθοδόξων δραστηριοποιεῖται μέσα στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ἐνδιαφερομένη ὄχι γιά τήν ἄλλη ζωή, ἀλλά κυρίως γι᾿ αὐτήν ἐδῶ τή ζωή. Δηλαδή γιά τό πῶς θά τούς βοηθήσει ἡ Ὀρθοδοξία νά ζήσουν καλά σ᾿ αὐτή τή ζωή. Τέτοιοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί προσεύχονται στό Θεό, βάζουν τούς ἱερεῖς νά κάνουν προσευχές, κάνουν ἁγιασμούς, παρακλήσεις, εὐχέλαια κ.λπ., γιά νά τούς βοηθήσει ὁ Θεός νά περνᾶνε καλά σ᾿ αὐτήν τή ζωή, νά μή ἀρρωσταίνουν, νά ἀποκαθίστανται τά παιδιά τους, νά ἐξασφαλίζουν στά κορίτσια τους μία καλή προῖκα καί ἕναν καλό γαμπρό, τά ἀγόρια τους νά βροῦν καλές κοπέλλες μέ καλή προῖκα, γιά νά παντρευτοῦν, οἱ δουλειές τους νά πηγαίνουν καλά, ἀκόμη καί στό χρηματιστήριο ἤ ἡ βιομηχανία τους, κ.λπ. Ὁπότε βλέπουμε ὅτι αὐτοί οἱ Χριστιανοί δέν διαφέρουν κατά πολύ ἀπ’ τούς πιστούς τῶν ἄλλων θρησκειῶν, πού κάνουν καί ἐκεῖνοι τά ἴδια περίπου πράγματα.

   Δηλαδή βλέπει κανείς ἀπό τά παραπάνω τήν Ὀρθοδοξία νά ἔχει αὐτά τά δύο κοινά σημεῖα μέ ὅλα τά ἄλλα θρησκεύματα:

   Πρῶτον, τό νά προπαρασκευάζει τούς πιστούς, γιά τή ζωή μετά θάνατον, ὥστε νά πᾶνε στόν Παράδεισο, ὅπως ὁ καθένας τόν φαντάζεται καί

   δεύτερον, τό νά φροντίζει, ὥστε οἱ Χριστιανοί νά μή περνοῦν θλίψεις, στενοχώριες, καταστροφές, ἀρρώστιες, πολέμους κ.λπ. σ᾿ αὐτήν ἐδῶ τή ζωή, δηλαδή ὁ Θεός νά τά τακτοποιεῖ ὅλα κατά τίς ἀνάγκες ἤ τίς ἐπιθυμίες τους. Ἔτσι γι᾿ αὐτούς τούς δεύτερους, ἡ θρησκεία παίζει μεγάλο ρόλο σ᾿ αὐτήν τή ζωή καί μάλιστα σ᾿ αὐτή τήν καθημερινή τους ζωή.

   Κατά βάθος, ὅμως, ἀπ᾿ ὅλους τούς παραπάνω Χριστιανούς ποιός ἐνδιαφέρεται ἄν ὑπάρχει ἤ δέν ὑπάρχει Θεός; Ποιός Τόν ἀναζητᾶ; Γι᾿ αὐτούς δέν τίθεται θέμα ἄν ὑπάρχει Θεός ἤ ὄχι, ἐφ᾿ ὅσον καλύτερα θά ἦταν νά ὑπῆρχε Θεός, γιά νά μποροῦμε νά τόν ἐπικαλούμεθα καί νά τοῦ ζητοῦμε νά ἱκανοποιεῖ τίς ἀνάγκες μας, ὥστε νά πηγαίνουν καλά οἱ δουλειές μας καί νά ἔχουμε κάποια εὐτυχία σ᾿ αὐτήν τή ζωή.

   Ὁπότε βλέπουμε, ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει μία ἰσχυρότατη τάση νά θέλει νά ὑπάρχει Θεός, νά πιστεύει ὅτι ὑπάρχει Θεός, διότι εἶναι μία ἀνάγκη γιά τόν ἄνθρωπο νά ὑπάρχει Θεός, γιά νά τοῦ ἐξασφαλίζει τά ὅσα εἴπαμε. Ἔ, καί ἐφ᾿ ὅσον εἶναι λοιπόν μία ἀνάγκη γιά τόν ἄνθρωπο τό νά ὑπάρχει Θεός, ἄρα Θεός ὑπάρχει!

   Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν εἶχε τήν ἀνάγκη ἑνός Θεοῦ καί ἄν μποροῦσε νά ἐξασφαλίσει αὐτάρκεια τῶν πρός τό ζῆν σ᾿ αὐτήν τή ζωή μέ κάποιον ἄλλο τρόπο, τότε δέν ξέρει κανείς πόσοι ἄνθρωποι θά πίστευαν στόν Θεό. Αὐτό, γίνεται, ἐν πολλοῖς καί στήν Ἑλλάδα.

   Ἔτσι, βλέπουμε, πολλοί ἄνθρωποι, ἐνῶ πρίν ἦταν ἀδιάφοροι ὡς πρός τήν θρησκεία, πρός τό τέλος τῆς ζωῆς τους νά θρησκεύουν, μετά ἴσως ἀπό κάποιο γεγονός, πού τούς φόβισε. Διότι πλέον δέν μποροῦν νά ζήσουν χωρίς νά ἐπικαλοῦνται νά τούς βοηθήσει κάποιος Θεός, ἀπό δεισιδαιμονική δηλαδή πρόληψη. Γι᾿ αὐτούς τούς λόγους ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου βοηθᾶ στό νά θρησκεύει ὁ ἄνθρωπος. Αὐτό δέν ἰσχύει μόνο γιά τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, ἰσχύει γιά τούς πιστούς ὅλων τῶν θρησκειῶν. Παντοῦ ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἴδια. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος μετά τήν πτώση του -σκοτισμένος, ὅπως εἶναι κατά φύσιν - μᾶλλον, παρά φύσιν- ρέπει πρός τήν δεισιδαιμονία.

   Τώρα τό ἐρώτημα, πού ἀκολουθεῖ εἶναι: Ποῦ σταματάει ἡ δεισιδαιμονία καί ποῦ ἀρχίζει ἡ ἀληθινή πίστη;

   Σ᾿ αὐτά τά θέματα οἱ Πατέρες ἔχουν σαφεῖς θέσεις καί διδασκαλία. Ἕνας ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἀκολουθεῖ ἤ μᾶλλον νομίζει ὅτι ἀκολουθεῖ τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί ἁπλῶς πηγαίνει στήν Ἐκκλησία κάθε Κυριακή, πού κοινωνεῖ κατά τακτά διαστήματα, πού χρησιμοποιεῖ τούς ἱερεῖς, γιά νά τοῦ κάνουν ἁγιασμούς, εὐχέλαια κ.λπ., χωρίς νά ἐμβαθύνει σ᾿ αὐτά, παραμένοντας στό γράμμα τοῦ νόμου καί ὄχι στό πνεῦμα τοῦ νόμου, αὐτός ὠφελεῖται ἰδιαίτερα ἀπό τήν Ὀρθοδοξία; Μετά ἕνας ἄλλος, ὁ ὁποῖος προσεύχεται ἀποκλειστικά γιά τή μέλλουσα ζωή, γιά τόν ἑαυτό του καί γιά τούς ἄλλους καί ἀδιαφορεῖ τελείως γι᾿ αὐτήν τή ζωή, αὐτός πάλι ὠφελεῖται ἰδιαίτερα ἀπό τήν Ὀρθοδοξία; Ἡ μία τάση ἐκπροσωπεῖται ἀπό τόν παπᾶ τῆς ἐνορίας καί ὅσους μαζεύονται γύρω του μέ τό παραπάνω πνεῦμα καί ἡ ἄλλη ἐκπροσωπεῖται ἀπό ἕναν Γέροντα σέ μοναστήρι, συνήθως κάποιον ἀρχιμανδρίτη, πού βρίσκεται σέ σύνταξη καί περιμένει νά πεθάνει, μέ μερικούς μοναχούς γύρω του.

   Ἐφ᾿ ὅσον οἱ δύο αὐτές τάσεις δέν εἶναι ἐπικεντρωμένες γύρω ἀπό τήν κάθαρση καί τόν φωτισμό, ἀπό Πατερικῆς ἀπόψεως, εἶναι λανθασμένες ὡς πρός ἐκεῖνο, πού ἐπιδιώκουν. Ὅσο, ὅμως, εἶναι ἐπικεντρωμένες γύρω ἀπό τήν κάθαρσι καί τόν φωτισμό καί ἐφαρμόζουν τήν Ὀρθόδοξη Πατερική ἀσκητική ἀγωγή γιά τήν ἀπόκτησι τῆς νοερᾶς προσευχῆς, τότε μόνον τά πράγματα τίθενται πάνω σέ ὀρθή βάση. Αὐτές οἱ δύο τάσεις εἶναι ὑπερβολές πρός τά δύο ἄκρα. Δέν ἔχουν αὐτές οἱ τάσεις κοινόν ἄξονα. Ὁ κοινός ἄξονας, πού διακρατεῖ τήν Ὀρθοδοξία καί διατηρεῖ τή συνοχή της, ὁ ἕνας καί μοναδικός της ἄξονας ἐπάνω σέ ὅλα τά θέματα, πού τήν ἀπασχολοῦν καί ὁ ὁποῖος τοποθετεῖ τά πάντα ἐπάνω σέ ὀρθή βάση, ὅταν λαμβάνεται ὑπ᾿ ὄψιν, εἶναι ὁ ἄξονας: Κάθαρσις - φωτισμός - θέωσις.

   Οἱ Πατέρες δέν ἐνδιαφέρονται γιά τό τί θά συμβεῖ στόν ἄνθρωπο μετά θάνατον ἀποκλειστικά, ἀλλά ἐκεῖνο κυρίως, πού τούς ἐνδιαφέρει εἶναι τό τί θά γίνει ὁ ἄνθρωπος σ᾿ αὐτήν τή ζωή. Μετά θάνατον δέν ὑπάρχει θεραπεία τοῦ νοός, ὁπότε πρέπει σ᾿ αὐτήν τή ζωή ν᾿ ἀρχίσει ἡ θεραπεία, διότι «ἐν τῷ Ἅδῃ οὐκ ἐστι μετάνοια». Γι᾿ αὐτό ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία δέν εἶναι ὑπερκοσμική οὔτε μελλοντολογική οὔτε ἐσχατολογική, ἀλλ᾿ εἶναι καθαρά ἐνδοκοσμική. Διότι τό ἐνδιαφέρον τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι γιά τόν ἄνθρωπο σ᾿ αὐτόν τόν κόσμο, σ᾿ αὐτήν τή ζωή, ὄχι μετά θάνατον.

(συνεχίζεται…)

* Ἀποσπάσματα ἀπ’ τὸ βιβλίο Πατερικὴ Θεολογία (πανεπιστημιακαὶ παραδόσεις τοῦ ἀκαδ. ἔτους 1983), ἔκδ. «Παρακαταθήκη», Θεσσαλονίκη 2004. (Οἱ μικρὲς φραστικὲς παρεμβάσεις καὶ τὰ ἔντονα στοιχεῖα, ἡμέτερα.)