Περὶ μοναχισμοῦ

Περὶ μοναχισμοῦ

Τοῦ μακαριστοῦ πρωτοπρεσβυτέρου

 π. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου

Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου*

   Κατὰ τὰ πρώτα χρόνια τῆς ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησίας, στοὺς πρώτους Χριστιανοὺς ἔχουμε κομμουνιστικὸ σύστημα διαβιώσεως. Ὅποιος ἔχει λίγο μυαλὸ καὶ διαβάσει τὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, βλέπει καθαρὰ ὅτι ὅλοι τότε εἶχαν τὰ πάντα κοινά. Καὶ ὅποιος ἤθελε νὰ βαπτισθεῖ, ἔπρεπε νὰ δώσει ὅ,τι εἶχε στὴν κατοχή του στὸ κοινὸ ταμεῖο τῆς ἐνορίας. Κανένας δὲν εἶχε ἀτομικὴ περιουσία. Ὅλα ἦσαν κοινά. Μάλιστα ἔχουμε τὸ περίφημο παράδειγμα τοῦ Ἀνανία, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὴν γυναῖκα του εἶπαν ψέμματα καὶ πέθαναν ἀμέσως.

   Μερικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι αὐτὴ ἡ κατάσταση ὑπῆρχε μόνο στὴν Ἀποστολικὴ ἐνορία. Ὅμως ὁ ἅγιος Ἰουστῖνος ὁ φιλόσοφος καὶ μάρτυς εἶχε πεῖ στοὺς εἰδωλολάτρες ὅτι «Ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ ἔχουμε τὰ πάντα κοινά». Ἂν λάβουμε τώρα ὑπ’ ὄψιν ὅτι ὁ μάρτυς Ἰουστῖνος πέθανε περὶ τὰ τέλη τοῦ 2ου μ.Χ αἰῶνος καὶ ὅτι ἐκεῖνος δὲν εἶχε ὑπ’ ὄψιν του καμμία ἐνορία Χριστιανῶν ποὺ νὰ μὴν εἶχαν ὅλοι τὰ πάντα κοινά, σημαίνει ὅτι ὁ θεσμὸς αὐτὸς τῆς κοινοκτημοσύνης κράτησε τουλάχιστον διακόσια χρόνια. Μετὰ ἄρχισε νὰ διαλύεται καὶ τότε ἄρχισε νὰ ἐμφανίζεται ὁ κοινοβιακὸς μοναχισμός. Ὅταν πρωτοεμφανίζεται ὁ μοναχισμός, ὀνομάζεται Ἀποστολικὴ ζωή. Αὐτὸς ὁ κοινοβιακὸς τρόπος ζωῆς, μὲ τὰ πάντα κοινά, διασώθηκε μέσῳ τῶν αἰώνων στὸν Ὀρθόδοξο μοναχισμό. Αὐτὸς ὅμως ὁ Ὀρθόδοξος μοναχισμὸς γιὰ νὰ ἐπιτυγχάνει, πρέπει πρῶτα νὰ προηγηθεῖ στὸν ἄνθρωπο μία ἐσωτερικὴ ἀλλαγή. Μία ἀλλαγὴ στὴν στάση ζωῆς, ποὺ ὀφείλεται στὴν μετάνοια. Σ’ αὐτό, στὸ ὅτι δηλαδὴ πρέπει νὰ προηγηθεῖ μία ἐσωτερικὴ ἀλλαγὴ καὶ ἀλλοίωση τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε νὰ μπορέσει νὰ ἐπιτευχθεῖ ὁ κοινοβιακὸς τρόπος ζωῆς, ἢ γιὰ τοὺς κομμουνιστὲς ὁ κομμουνιστικὸς τρόπος ζωῆς, συμφωνοῦν καὶ ὁ Μὰρξ καὶ ὁ Λένιν. Ὁπότε ἀπὸ κοινωνιολογικῆς ἀπόψεως, ἐξ ἐπόψεως δηλαδὴ τῆς ἐξωτερικῆς κοινωνικῆς δομῆς τους, δὲν ὑπάρχει διαφορὰ μεταξὺ Κομμουνισμοῦ καὶ Ὀρθοδόξου κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ. Μεταξύ τους συμφωνία ὑπάρχει ἐπίσης καὶ στὴν ἀνάγκη τῆς ἐσωτερικῆς ἀλλαγῆς τοῦ ἀνθρώπου. Διότι καὶ οἱ Πατέρες αὐτὸ λένε.

   Στὴν Ἐκκλησία τὸ ἅγιο Βάπτισμα εἶναι ἐκεῖνο ποὺ φέρνει αὐτὴ τὴν ἀλλαγὴ στὸν ἄνθρωπο δυνάμει.  Ὁ πυρήνας ὅμως τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ ποὺ ἤκμασε ἐπὶ τόσους αἰῶνες, εἶναι ἡ ἀσκητικὴ ἀγωγή. Οἱ Πατέρες γιὰ νὰ ἐπιτύχουν αὐτὴ τὴν ἀλλαγὴ στὸν ἄνθρωπο, αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουν «καλὴν ἀλλοίωσιν», ὥστε ἡ ἀλλαγὴ νὰ γίνει ἐνεργείᾳ, λένε ὅτι χρειάζεται στὸν ἄνθρωπο ἡ ἀσκητικὴ ἀγωγή. Γι’ αὐτὸ ὑπάρχουν στὸν μοναχισμὸ ἡ ἐγκράτεια, ἡ ἀκτημοσύνη, ἡ νηστεία καὶ ἡ προσευχή. Αὐτὰ δὲν εἶναι ὅμως μόνο γιὰ τοὺς ἀγάμους, ἐξ ἐπόψεως Πατερικῆς, ἀλλὰ εἶναι καὶ γιὰ τοὺς ἐγγάμους. Ἀπόδειξη ὅτι ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους ἀσκητικοὺς συγγραφεῖς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἕνας παντρεμένος δεσπότης, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης - ἀδελφὸς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου -, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἔχει γράψει ἕνα πολὺ ὡραῖο βιβλίο Περὶ Παρθενίας. Μερικοὶ νομίζουν ὅτι ἡ παρθενία συνίσταται μόνο στὴν βιολογικὴ παρθενία. Δὲν εἶναι ὅμως αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῶν Πατέρων. Ὅταν οἱ Πατέρες μιλοῦν περὶ ἐγκράτειας καὶ νηστείας, ἀναφέρονται καὶ στοὺς ἐγγάμους. Ἡ ἀσκητικὴ ἀγωγὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι γιὰ ὅλους τοὺς Χριστιανούς, ἀγάμους καὶ ἐγγάμους.

   Ἡ ἐπιτυχία τῆς ἀσκητικῆς ἀγωγῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἱστορικὰ τουλάχιστον, σημειώθηκε κυρίως στὰ ἀσκητικὰ καὶ μοναστικὰ κέντρα τῆς Ἐκκλησίας. Παλαιότερα τὰ μοναστήρια δὲν ἦσαν ἔξω στὶς ἐρημιὲς μόνο, ἀλλὰ ἦσαν καὶ μέσα στὶς πόλεις. Ἡ ἴδια ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν γεμάτη ἀπὸ μοναστήρια καὶ γι’ αὐτὸ ἀπεκαλεῖτο τὸ Μέγα Μοναστήρι. Ἡ σημερινὴ τάση εἶναι νὰ διώχνουμε τὰ μοναστήρια ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ νὰ πηγαίνουν στὰ βουνά, γιὰ νὰ μὴν ἐπηρεάζουν τοὺς ἀνθρώπους καὶ μολυνθεῖ ὁ Νεοελληνισμός, ποὺ ἤθελε πάντοτε νὰ ἀκολουθεῖ τὸν ἀστισμό¹. Βέβαια, γιὰ νὰ ἐπιτύχει, γιὰ νὰ ἀναπτυχθεῖ ἡ ἀστικὴ κοινωνία, γιὰ νὰ στερεωθοῦν οἱ μπουρζουά², ποὺ εἶναι οἱ φορεῖς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ καὶ Ἀμερικανικοῦ πολιτισμοῦ, ἔπρεπε νὰ παραμερισθεῖ ἀπὸ τὶς πόλεις ὁ μοναχισμὸς ὡς ἐπικίνδυνος.

* Ἀποσπάσματα ἀπ’ τὸ βιβλίο Πατερικὴ Θεολογία (πανεπιστημιακαὶ παραδόσεις τοῦ ἀκαδ. ἔτους 1983), ἔκδ. «Παρακαταθήκη», Θεσσαλονίκη 2004. (Οἱ μικρὲς φραστικὲς παρεμβάσεις καὶ τὰ ἔντονα στοιχεῖα, ἡμέτερα.) 

1. Ὁ ἀστικὸς τρόπος ζωῆς (ἀστικοποίηση). Μεταφραστικὸ δάνειο ἀπὸ τὴν γαλλικὴ λέξη urbanisme.

2. Οἱ ἀστοί, δηλ. ὅσοι ἀνήκουν στὴν ἀστικὴ τάξη· ἢ πρόσωπα μὲ μεγάλη οἰκονομικὴ ἐπιφάνεια, πλούσιοι.