Ἡ προσκύνηση τῶν Μάγων
Ἑορτάζεται τὴν κε΄ (25η) Δεκεμβρίου.
ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ*
Σὲ προσκυνοῦσα τάξις ἐθνική, Λόγε,
Τὸ πρὸς σὲ δηλοῖ τῶν ἐθνῶν μέλλον σέβας.
Κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ προφήτου Μωϋσέως ὑπῆρξε κάποιος μάντης ὀνομαζόμενος Βαλαὰμ ποὺ κατοικοῦσε στὴν χώρα τῶν Περσῶν, κ᾿ ἐνῶ μάντευε καὶ προέλεγε κι ἄλλα πολλά, εἶπε καὶ τοῦτο: «Θέλει ἀνατείλει ἕνα ἄστρο ἀπὸ τὸ γένος τοῦ Ἰακὼβ καὶ θέλει συντρίψει τοὺς ἀρχηγοὺς τοῦ Μωάβ»*. Τὴν προφητεία λοιπὸν αὐτὴ ἐνθυμούμενοι διαδοχικῶς ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλο οἱ μάντεις καὶ μάγοι τῆς Περσίας τὴν δίδασκαν καὶ στοὺς βασιλεῖς τῶν Περσῶν. Γι᾿ αὐτὸ παρατηροῦσαν πότε θὰ δοῦν ἕναν τέτοιο ἀστέρα. Βλέποντας, λοιπόν, ὡς ἀστρονόμοι ὅτι δὲν ἔκαμε τὴν κίνησή του ἀπὸ τὴν ἀνατολὴ πρὸς τὴν δύση, ὅπως κινοῦνται οἱ ἄλλοι ἀστέρες, ἀλλ᾿ ἀπὸ τὴν ἄρκτο πρὸς τὴν μεσημβρία, δηλαδή, ἀπ᾿ τὸν Βορρᾶ στὸν Νότο (καθότι ἡ μὲν Περσία βρίσκεται πρὸς τὸν Βορρᾶ, ἡ δὲ Ἱερουσαλὴμ πρὸς Νότο), τοῦτο ἀφοῦ περιεργάσθηκαν γνώρισαν ὅτι αὐτὸς ὁ ἀστέρας δηλώνει τὴν γέννηση ἑνὸς μεγάλου βασιλέα. Ἀκολούθησαν λοιπὸν τὸν ἀστέρα καὶ ἦλθαν στὰ Ἱεροσόλυμα λέγοντας: «Ποῦ εἶναι ὁ βασιλιᾶς τῶν Ἰουδαίων, ποὺ γεννήθηκε;». Σὰν ἄκουσε τοῦτο ὁ Ἡρώδης ταράχθηκε καὶ σύναξε ὅλους τοὺς Ἀρχιερεῖς καὶ Γραμματεῖς τῶν Ἰουδαίων καὶ τοὺς ρώτησε νὰ μάθει ποῦ λέγει ἡ Γραφὴ ὅτι γεννιέται ὁ Χριστός. Κ᾿ ἐκεῖνοι τοῦ εἶπαν ὅτι στὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας. Ἔπειτα κάλεσε κρυφὰ τοὺς μάγους, καὶ τοὺς εἶπε: «Πηγαίνετε καὶ ἐξετᾶστε καλὰ γιὰ τὸ παιδί, καὶ ὅταν τὸ βρεῖτε, φανερῶστε καὶ σὲ μένα γιὰ νὰ ἔλθω καί ᾿γὼ νὰ τὸ προσκυνήσω». Καὶ τοῦτο τὄλεγε μὲ δόλο γιὰ νὰ μάθει ποῦ βρίσκεται κι ἀκολούθως νὰ στείλει καὶ νὰ τὸ σκοτώσει.
Οἱ μάγοι βρήκανε τὸν Χριστὸ διὰ τοῦ ἀστέρος καὶ προσκύνησαν αὐτόν· καὶ ἄνοιξαν τοὺς θησαυρούς τους καὶ τοῦ πρόσφεραν δῶρα, χρυσὸ καὶ λίβανο καὶ σμύρνα. Κ᾿ ἔτσι, μετὰ τὴν προσκύνηση ἐπέστρεψαν στὴν χώρα τους, χωρὶς νὰ γυρίσουν στὸν Ἡρώδη καὶ νὰ τοῦ δώσουν εἴδηση, καθὼς φάνηκε στὸν ὕπνο τους Ἄγγελος Κυρίου καὶ τοὺς παράγγειλε αὐτὸ νὰ κάμουν1. Ὁ δὲ Ἡρώδης βλέποντας ὅτι ξεγελάστηκε ἀπ᾿ τοὺς μάγους ἔστειλε τὰ στρατεύματά του καὶ φόνευσαν ὅλα τὰ παιδιά, ποὺ βρίσκονταν στὴν Βηθλεέμ, ὅσα ἦσαν μικρότερα ἀπὸ δύο χρόνια. Γιὰ τοῦτο στάλθηκε Ἄγγελος ἐκ Θεοῦ καὶ εἶπε στὸν Ἰωσήφ· Σηκώσου καὶ πάρε τὸ παιδὶ καὶ τὴν Μητέρα του καὶ φεῦγε στὴν Αἴγυπτο. Κι ὁ Ἰωσὴφ ἔκαμε σύμφωνα μὲ τὴν παραγγελία τοῦ Ἀγγέλου καὶ κατέβηκε στὴν Αἴγυπτο, καθὼς τ᾿ ἀναφέρει ὅλα τοῦτα ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος στὸ δεύτερο κεφάλαιο.
* «ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακώβ, ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἰσραὴλ καὶ θραύσει τοὺς ἀρχηγοὺς Μωὰβ καὶ προνομεύσει πάντας υἱοὺς Σήθ» (Ἀριθ. κδ΄ 17).
* «Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν» τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, τόμ. 2ος, σελ. 405-410. (Μικρὴ φραστικὴ διασκευή, ὑπὸ ἱερομ. Ν. ἁγιορείτου).
1. Σημειώνουμε ἐδῶ, ὅτι δύο γνῶμες ὑπάρχουν περὶ τούτων τῶν μάγων. Κάποιοι θέλουν (ἤτοι ὁ Χρυσόστομος, ὁ Θεοφύλακτος, ὁ Ἀθηνῶν Μελέτιος, ὁ ὁποῖος καὶ φέρνει σύμφωνους σὲ τοῦτο τὸν Ἰουστῖνο καὶ Ἀθανάσιο καὶ Δαμασκηνὸ Ἰωάννη καὶ ἄλλους) ὅτι οἱ μάγοι βρῆκαν καὶ προσκύνησαν τὸν Χριστὸ νεογέννητον στὰ σπάργανα καὶ μέσα στὸ σπήλαιο, ἐπειδὴ καὶ ὁ ἀστέρας φάνηκε σ᾿ αὐτοὺς πρὶν ἀπ᾿ τὴν γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Ἄλλοι ὅμως θέλουν (ἤτοι ὁ θεῖος Ἐπιφάνιος, αἱρέσει να΄ καὶ νβ΄· ὁ Ἱερώνυμος στὰ κατ᾿ Εὐσέβιον τὸν Παμφίλου χρονικά· Ἱππόλυτος ὁ Θηβαῖος στὸ χρονικὸ σύνταγμα· Νικηφόρος ὁ Κάλλιστος, βιβλίῳ α΄, κεφάλ. ιγ΄· Νικήτας ὁ Σερρῶν στὴν Σειρὰν τοῦ κατὰ Ματθαῖον καὶ ἄλλοι νεώτεροι) ὅτι οἱ Μάγοι ἔφθασαν στὴν Ἱερουσαλὴμ σχεδὸν δύο χρόνια μετὰ ἀπὸ τὴν γέννηση τοῦ Κυρίου, καθότι ὁ ἀστέρας φάνηκε σ᾿ αὐτοὺς τὴν ἴδια τὴν ἡμέρα ποὺ γεννήθηκε ὁ Χριστός. Καὶ δικαιολογοῦν οἱ δεύτεροι τὴν γνώμη τους μὲ τὰ ἀκόλουθα:
Α. Διότι, ἂν οἱ μάγοι προσκύνησαν τὸν Χριστὸ στὸ σπήλαιο πρὶν ἀπὸ τὶς σαράντα ἡμέρες τοῦ καθαρισμοῦ τῆς Ὑπέραγνης Μαρίας, πῶς ἀκίνδυνα προσφέρθηκε τὸ παιδὶ στὸν Ναὸ μετὰ τὴν φυγὴ τῶν μάγων, καὶ ἐνῶ ὁ Ἡρώδης «ἐταράττετο» μὲ ὅλα τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ζητοῦσαν ἐπιμελῶς νὰ βροῦν καὶ νὰ σκοτώσουν τὸ βρέφος;
Β. Ἂν οἱ μάγοι βρῆκαν τὸν Χριστὸ στὸ σπήλαιο, πῶς ὁ Ματθαῖος λέγει ὅτι βρῆκαν τὸ παιδὶ στὴν οἰκία;
Γ. Ἂν ὁ ἀστέρας φάνηκε πρὶν τὴν γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ὅπως οἱ πρῶτοι λέγουν, καὶ οἱ μάγοι προσκύνησαν τὸν Χριστὸ στὸ σπήλαιο, ἔπρεπε ὁ Ἡρώδης νὰ θανατώσει ὄχι τὰ πρὸ τῶν δύο σχεδὸν χρόνων γεννηθέντα βρέφη, ἀλλὰ τὰ νεογέννητα. Κ᾿ ἐπειδὴ ὁ Ἡρώδης θανάτωσε τὰ ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω βρέφη, κατὰ τὸν χρόνο ποὺ ἐξακρίβωσε ἀπ᾿ τοὺς μάγους, ὅπως λέγει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος, γιὰ τοῦτο ἕπεται ὅτι ὁ μὲν ἀστέρας φάνηκε στοὺς μάγους κατ᾿ αὐτὴν τὴν ἡμέρα, κατὰ τὴν ὁποία γεννήθηκε ὁ Κύριος, οἱ δὲ μάγοι, δύο σχεδὸν χρόνια μετά, ἦλθαν στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ προσκύνησαν τὸν Κύριο.
Ἂν καὶ οἱ πρῶτοι, δικαιολογῶντας τὴν γνώμη τους λέγουν ὅτι, ἐφ᾿ ὅσον οἱ μάγοι ἦλθαν ὕστερα ἀπὸ δύο σχεδὸν χρόνια στὰ Ἱεροσόλυμα, πῶς τὸν προσκύνησαν στὴν Βηθλεέμ; Διότι ὁ Κύριος βρισκόταν στὴν Ναζαρὲτ καὶ ὄχι στὴν Βηθλεέμ. Τὴν ἀπορία τούτη λύνουν οἱ δεύτεροι λέγοντας ὅτι οἱ γονεῖς τοῦ Κυρίου μαζὶ μὲ τὸν Κύριο μετέβησαν ἀπ᾿ τὴν Ναζαρὲτ στὴν Βηθλεέμ, ἐπειδή, ὅπως γράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, εἶχαν συνήθεια ν᾿ ἀνεβαίνουν στὰ Ἱεροσόλυμα οἱ γονεῖς τοῦ Κυρίου κατὰ τὴν ἑορτὴ τοῦ Πάσχα, ἡ ὁποία ἐτελεῖτο κατὰ τὸν Μάρτιο ἢ Ἀπρίλιο μῆνα. Ἐκεῖνο τὸν καιρὸ λοιπόν, κατέλυσαν οἱ γονεῖς τοῦ Κυρίου στὴν πατρίδα τους Βηθλεέμ, οἱ δὲ μάγοι βρίσκοντας αὐτὸν ἐκεῖ προσκύνησαν, καὶ μετὰ τὴν φυγὴ τῶν μάγων εὐθὺς καὶ ὁ Κύριος μαζὶ μὲ τοὺς γονεῖς του κατέβηκε στὴν Αἴγυπτο.
Αὐτὴ εἶναι ἡ μᾶλλον ἀποδεκτὴ καὶ πιθανώτερη γνώμη, δηλαδὴ τῶν δευτέρων, ποὺ εἶναι κατὰ πάντα σύμφωνη καὶ συμβιβαζόμενη μὲ τοὺς θείους χρησμοὺς** (= τὶς ἱερές, πλὴν ὅμως, ἀσαφεῖς καὶ διφορούμενες-δυσεξήγητες ἀναφορὲς) τῶν ἱερῶν Εὐαγγελιστῶν. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ κύριος Εὐγένιος στὴν νεοτύπωτη Ἑκατονταετηρίδα του καὶ ὁ κύριος Νικηφόρος ὁ Θεοτόκης στὴν ἑρμηνεία τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κυριακῆς μετὰ τὴν Χριστοῦ γέννηση, τούτη ἐγκρίνουν. Ἂν καί, ὁ κύριος Νικηφόρος λέγει ὅτι πιθανὰ εἶναι αὐτά, ὅσα γράφει ἐδῶ ὁ Συναξαριστής, ποὺ τοποθέτησε δηλαδή, κατὰ τὴν ἴδια ἡμέρα τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν προσκύνηση τῶν μάγων, καὶ τὴν φυγὴ στὴν Αἴγυπτο τοποθέτησε κατὰ τὴν ἑπομένη ἡμέρα, καὶ παρομοίως τὴν βρεφοκτονία τὴν ἔβαλε κατὰ τὴν τέταρτη μέρα μετὰ τὴν γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλ᾿ ὅμως παρακάτω, ὁ ἴδιος ὁ Θεοτόκης ἀναιρῶντας τὴν πιθανότητα τῶν ἀνωτέρω, λέγει ὅτι τοῦτο μόνον φαίνεται δύσκολο. Πῶς δηλαδή ὁ Ἰωσὴφ μαζὶ μὲ τὸ παιδὶ καὶ τὴν μητέρα του ἐπέστρεψε ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο στὴν Ἱερουσαλὴμ πρὸ τῶν σαράντα ἡμερῶν γιὰ νὰ παρουσιασθεῖ στὸ ἱερό; Γι᾿ αὐτὸ λοιπὸν θαυμάζω, πῶς ὁ Νικηφόρος, ἂν καὶ εἶναι σοφὸς δὲν ἔλυσε τὴν δυσκολία αὐτὴ μὲ τὸν πιὸ πάνω συμβιβασμὸ (ἐξήγηση ποὺ ἤδη ἀναφέραμε), ἀλλ᾿ ἀφῆκε τοὺς ἀναγνῶστες του σὲ ἀπορία καὶ δεσμό.
Τὴν πιὸ πάνω γνώμη τῶν δευτέρων, ὄχι λιγώτερο, βεβαιώνει καὶ ὁ ἱστορικὸς λόγος Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ στὸ γενέθλιο τοῦ Κυρίου περὶ τῶν ἐν Περσίᾳ γενομένων, τὸν ὁποῖο λόγο ἐπιβεβαιώνει ὡς γνήσιον ὁ διαληφθεὶς κύριος Νικηφόρος στὸν δεύτερο τόμο τῆς σειρᾶς τῆς ὀκτατεύχου, ὅπου ἀνεφέρει τὰ ἀνέκδοτα συγγράμματα τοῦ Δαμασκηνοῦ. Τοῦτα τὰ ἐν Περσίᾳ γενόμενα ἀναφέρει καὶ ὁ Σιναΐτης Ἀναστάσιος ποὺ ἦταν παρὼν κατὰ τὴν Σύνοδο τῶν ἑκατὸ ποὺ ἔγινε στὴν Περσία, καὶ ἀκόμη, ἐνώπιον ἐπισκόπων καὶ πολλῶν ἀρχιμανδριτῶν, ὅταν ἔγινε φιλονεικία μεταξὺ Ἑλλήνων καὶ Χριστιανῶν καὶ Ἑβραίων, καὶ ὁ φιλόσοφος Ἀφροδιτιανὸς διηγήθηκε αὐτὰ στὴν Σύνοδο. Καὶ φέρουν τοῦτα τὴν ἑξῆς ἐπιγραφή: «Ἀναστασίου πατριάρχου Θεουπόλεως ἐξήγησις περὶ τῶν ἐν Περσίδι πραχθέντων».
Ἐκ τούτου λοιπὸν γίνεται φανερὸ ὅτι ὁ Συναξαριστὴς Μαυρίκιος διατάζοντας(ὁρίζοντας) ἐδῶ κατὰ τὶς ἡμέρες αὐτὲς τὴν προσκύνηση τῶν μάγων καὶ τὴν φυγὴ τῆς Θεοτόκου στὴν Αἴγυπτο καὶ τὴν βρεφοκτονία τοῦ Ἡρώδου, τὴν μνήμη μόνον αὐτῶν ἀναφέρει καὶ ὄχι ὅτι ἔγιναν αὐτὰ σὲ τούτες τὶς ἡμέρες. Καθὼς καὶ ἡ Ἐκκλησία τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου τὴν μνήμη μόνο τῆς ἐγέρσεως τοῦ Λαζάρου ἀναφέρει κ᾿ ἑορτάζει καὶ ὄχι τὸν χρόνο καὶ τὴν ἡμέρα, κατὰ τὴν ὁποία ἡ ἔγερση ἔγινε. Ἐπειδὴ αὐτὴ πρὸ πολλῶν ἡμερῶν στὴν πραγματικότητα ἔγινε, ὅπως βεβαιώνει ὁ Ἰωάννης στὸ ια΄ κεφάλαιο. Ὅποιος θέλει νὰ βεβαιωθεῖ ὅτι ὁ λόγος μας τοῦτος εἶναι ἀληθινός, ἂς ἀναγνώσει ὅλο αὐτὸ τὸ κεφάλαιο τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου.
** Θείους χρησμούς: Ὑπέροχη καὶ ἀκριβολογότατη ἔκφραση τοῦ ἱεροῦ Νικοδήμου!