Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς Ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοπραξίας ἀγωνιστής.

Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς Ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοπραξίας ἀγωνιστής.

Τοῦ Παναγιώτη Μυργιώτη,

Μαθηματικοῦ.

   Ἡ πρώτη Κυριακὴ τῶν νηστειῶν τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς εἶναι ἀφιερωμένη, ἀπὸ τὴν Ἁγία Ἐκκλησία εἰς τὴν Ὀρθοδοξία. Ἡ δεύτερη Κυριακὴ ἀφιερώνεται εἰς τὸν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ γιατί τόσο πολὺ ἀγωνίστηκε καὶ μόχθησε γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία, ἀλλὰ καὶ γιατί θέλει νὰ ὑπογραμμίσει ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι θεωρία ἢ ἰδεολογία, ἀλλὰ ὀρθοπραξία, δηλαδὴ ἀγῶνας γιὰ βίωση τῶν ἀληθειῶν τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ Ἅγιοι βέβαια, ἐπιδόθηκε μὲ ἰδιαίτερο ζῆλο εἰς τὴν ὀρθοπραξία, κάνοντας ζωὴ τὰ δόγματα τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὴν ὁποία μὲ μεγάλο ζῆλο ἐπιδόθηκε ὁ ἅγιος αὐτός.

   Οἱ γονεῖς τοῦ ἁγίου Κωνσταντῖνος καὶ Καλλίστη, ἦταν εὐκατάστατοι καὶ ὁ πατέρας του ἦταν σύμβουλος τοῦ αὐτοκράτορα Ἀνδρόνικου τοῦ Β΄. Σπούδασε στὸ πανεπιστήμιο τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ ἀπέκτησε ἀξιόλογη μόρφωση. Σὲ ἡλικία 17 ἐτῶν μὲ ἐντολὴ τοῦ αὐτοκράτορα Ἀνδρονίκου, μίλησε γιὰ τὴν φιλοσοφία τοῦ Ἀριστοτέλη ἐνώπιον τῶν σοφῶν τῆς ἐποχῆς καὶ τοῦ πρύτανη καὶ Πρωθυπουργοῦ Μετοχίτη. Ἡ ὁμιλία τοῦ Γρηγορίου καθήλωσε τοὺς πάντες. Ὁ Μετοχίτης μετὰ τὴν ὁμιλία εἶπε ὅτι, «ἂν ζοῦσε ὁ Ἀριστοτέλης θὰ τοῦ ἔλεγε καὶ αὐτὸς μπράβο».

   Ὁ Γρηγόριος εἶχε τέσσερα ἀδέλφια, τὸν Μακάριο, τὸν Θεοδόσιο, τὴν Ἐπίχαρη καὶ τὴν Θεοδότη. Ὁ πατέρας του κοιμήθηκε ὅταν ὁ ἅγιος ἦταν πολὺ μικρός, 7 ἐτῶν, καὶ τὴν ἐποπτεία τῆς οἰκογενείας ἀνέλαβε ὁ αὐτοκράτορας, ὁ ὁποῖος διεῖδε τὶς ἱκανότητες τοῦ ἁγίου καὶ τὸν προόριζε γιὰ μεγάλα κοσμικὰ ἀξιώματα. Ἄλλαι οἱ σκέψεις τοῦ αὐτοκράτορα καὶ ἄλλαι τοῦ ἁγίου. Ὁ ἅγιος καὶ ἡ ὑπόλοιπη, κατὰ σάρκα, οἰκογένεια ἐγκατέλειψε τὰ κοσμικὰ καὶ ἀφιερώθηκε εἰς τὸν Θεό. Νὰ σημειωθεῖ ὅτι ὁ πατέρας του ἔλαβε τὸ μοναχικὸ σχῆμα ἐπάνω στὴν ἐπιθανάτιο κλίνη. Πρῶτος σταθμὸς τῆς πορείας πρὸς τὴν μετάνοιά του ὑπῆρξε τὸ ὅρος Παπίκιο τῆς Θράκης καὶ ἀπὸ ἐκεῖ πῆγε εἰς τὸ Ἅγιο Ὄρος σὲ διάφορες τοποθεσίες (Βατοπαίδι, Μεγίστης Λαύρας, Γλωσσίαι). Θέλησε νὰ ταξιδέψει εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ εἰς τὸ Σινᾶ, ἀλλὰ παρέμεινε εἰς τὴν Θεσσαλονίκη. Τὸ 1326 χειροτονεῖται ἱερέας ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης καὶ μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννη Καλέτη. Γίνεται μέλος ἑνὸς πνευματικοῦ κύκλου, τὸν ὁποῖο εἶχε ἱδρύσει μαθητής του Γρηγόριου Σιναΐτου μὲ σκοπὸ τὴν διάχυση τῆς ἄσκησης τῆς προσευχῆς ἐκτὸς μοναστηριῶν. Ἀπὸ ἐκεῖ μὲ δέκα ἱερεῖς ἀναχωρεῖ εἰς τὴν Βέροια ὅπου παρέμεινε γιὰ πέντε ἔτη καὶ ἐπιστρέφει εἰς τὸ Ἅγιο Ὄρος. Ὁ μεταρρυθμιστικός του ζῆλος καὶ ἡ αὐστηρότητα τῆς ἄσκησής του τὸν ἔφεραν σὲ σύγκρουση μὲ τοὺς μοναχοὺς καὶ ἀποτραβήχτηκε περὶ τὸ 1335 στὸ ἡσυχαστήριό του στὸν Ἅγιο Σάββα. Ἀργότερα ἔγινε ἡγούμενος στὴν μονὴ Ἐσφιγμένου.

   Περὶ τὸ 1337 τὸ κήρυγμα τοῦ Ἡσυχασμοῦ προσελκύει τὴν προσοχὴ τοῦ Ἕλληνα λόγιου μοναχοῦ Βαρλαὰμ ἀπὸ τὴν Καλαβρία. Ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν προσπάθειά του νὰ διορθώσει τοὺς δυτικοὺς ὁδηγήθηκε σὲ νέες αἱρέσεις. Ὁ Γρηγόριος ἀντάλλαξε ἐπιστολὲς μαζί του εἰς τὴν προσπάθειά του νὰ τὸν φέρει εἰς τὴν Ὀρθόδοξη πορεία, μάταια ὅμως. Ὁ Γρηγόριος συνέγραψε σειρὰ ἔργων ἀναπτύσσοντας τὴν Ὀρθόδοξη Ἀλήθεια καὶ ἀποδεικνύοντας τὰ λάθη τοῦ Βαρλαάμ. Οἱ θέσεις τοῦ Γρηγορίου ἐπικυρώθηκαν ἀπὸ συνόδους τῆς Ἐκκλησίας.

   Τὸ 1342 ξεσπᾶ ἐπανάσταση εἰς τὴν Θεσσαλονίκη κατὰ τῆς ἀνάρρησης τοῦ Κατακουζηνοῦ εἰς τὸν θρόνο μὲ ἀποτέλεσμα ὁ Γρηγόριος, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐκλεγεῖ Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, νὰ καθυστερήσει τρία ὁλόκληρα χρόνια ἡ ἐνθρόνισή του. Εἰς τὸ διάστημα αὐτὸ ὁ Ἅγιος πῆγε εἰς τὸ Ἅγιο Ὄρος καὶ εἰς τὴν Λῆμνο. Ἡ Λῆμνος στερεῖτο πνευματικοῦ ἡγέτη καὶ ὁ Γρηγόριος πρόσφερε πάρα πολλά. Βρῆκε τὴν εὐκαιρία νὰ συγγράψει πολλὰ ἔργα.

   Μετὰ τρία ἔτη ἀπὸ τὴν χειροτονία του, ὅπως εἴπαμε, ὁ Παλαμᾶς ἐνθρονίζεται εἰς τὴν Θεσσαλονίκη. Ἐκφωνεῖ τὴν ποιμαντικὴ ὁμιλία του μὲ τίτλο «Περὶ τῆς πρὸς ἀλλήλους εἰρήνης» τρεῖς ἡμέρες μετὰ τὴν εἴσοδό του στὴν πόλη. Τηρεῖ ἴσες ἀποστάσεις ἀπὸ τὶς ἀντιμαχόμενες παρατάξεις καὶ ἀποδίδει τὴν διαμάχη «στὸ μῖσος ποὺ ὑπεισῆλθε στὶς καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων συνεργεῖα τοῦ πονηροῦ». Γράφει σχετικὰ ὁ πανεπιστημιακὸς καθηγητὴς μακαριστὸς πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Μεταλληνός: «Μετὰ τὴν πτώση τῶν Ζηλωτῶν, πρὸς τοὺς ὁποίους ὁ Παλαμᾶς φάνηκε εἰρηνικός, ὁ Λαός τὸν δέχθηκε στὴν Θεσσαλονίκη (Δεκέμβριος 1350) μὲ πανηγυρισμούς. Ὁ Παλαμᾶς καταδίκασε τὰ ἐγκλήματα, ποὺ εἶχαν διαπραχθεῖ ἀπὸ τοὺς Ζηλωτές, ἀλλὰ εἰσῆλθε ὡς εἰρηνευτὴς στὴν Θεσσαλονίκη».

   Γιὰ ἕνα χρόνο ἀπὸ τὸν Μάρτιο τοῦ 1354 ἕως τὸν Μάρτιο τοῦ ἑπόμενου ἔτους ὁ Παλαμᾶς εἶναι αἰχμάλωτος τῶν τούρκων εἰς τὴν Μικρὰ Ἀσία. Δίδεται ἔτσι ἡ εὐκαιρία νὰ ἔχει ἐνδιαφέροντες διαλόγους γιὰ τὶς σχέσεις Ὀρθοδοξίας καὶ Μουσουλμανισμοῦ. Ἐξαγοράστηκε ἀπὸ Σέρβους ἐμπόρους καὶ ἀφέθηκε ἐλεύθερος, ἐπέστρεψε εἰς τὴν ἐπισκοπὴ τῆς Θεσσαλονίκης ὅπου συνέχισε τὸ λαμπρό του ἔργο ποιμαίνοντας τὸν Λαὸ τῆς Θεσσαλονίκης ἕως τὴν ἡμέρα τῆς κοιμήσεώς του, 14 Νοεμβρίου 1359 σὲ ἡλικία 63 ἐτῶν. Ἡ εἴδηση τοῦ θανάτου του, ἡ ἀγγελικὴ βιωτή του καὶ τὰ πολλὰ θαύματα κυκλοφόρησαν γρήγορα μεταξὺ τοῦ Λαοῦ, ὁ ὁποῖος σχεδὸν ἀμέσως ἄρχισε νὰ τὸν τιμᾶ ὡς Ἅγιο. Ἡ ἐπίσημη Ἁγιοκατάταξη ἔγινε τὸ 1359 μὲ ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ὁρίστηκε ἡ μνήμη του νὰ τιμᾶται τὴν 14η Νοεμβρίου, ἡμέρα τῆς κοιμήσεώς του καὶ τὴν Β΄ Κυριακὴ τῶν νηστειῶν τῆς Μ. Σαρακοστῆς.

   Τὸ 2009, μετὰ ἀπὸ πρόταση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσσης καὶ Καμπανίας, τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἐνέγραψε εἰς τὸ ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθοδόξου ἐκκλησίας μας καὶ τὰ μέλη τῆς οἰκογένειάς του, τῶν γονέων του, καὶ τῶν ἀδελφῶν του.

   Ὑπῆρξε φλογερὸς θεολόγος, δεινὸς ρήτορας καὶ ὑπέροχος φιλόσοφος. Ἡ προσφορά του εἰς τὴν Ὀρθοδοξία ἐκτιμᾶται ὡς ἐφάμιλλη τῶν τριῶν Ἱεραρχῶν.

   Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὑπῆρξε ὑπόδειγμα ἀσκήσεως καὶ προσευχῆς. Στὰ συγγράμματά του ἀναφέρθηκε ἐκτεταμένα εἰς τὴν μονολόγιστη εὐχὴ «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησον μὲ τὸν ἁμαρτωλὸ» καὶ μᾶς δίδαξε τὸν τρόπο νὰ προσευχόμαστε ἀδιαλείπτως. Πολλὲς φορὲς ἐπαναλάμβανε τὴν εὐχὴ «Κύριε, φώτισον τὸ σκότος μου». Ἡ διδασκαλία του συνέβαλε καθοριστικὰ εἰς τὴν κατανόηση τῆς διαφορᾶς μεταξὺ θείας οὐσίας καὶ θείας ἐνεργείας.

Ὑμνολογία

Ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου. Ἦχος πλ. δ΄.

Ὀρθοδοξίας ὁ φωστήρ, Ἐκκλησίας τὸ στήριγμα καὶ διδάσκαλε, τῶν μοναστῶν ἡ καλλονή, τῶν Θεολόγων ὑπέρμαχος ἀπροσμάχητος, Γρηγόριε θαυματουργέ, Θεσσαλονίκης τὸ καύχημα, κῆρυξ τῆς χάριτος, ἱκέτευε διὰ παντός, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Ἀπολυτίκιον τῆς ἁγίας Οἰκογενείας τῶν Παλαμάδων.

Ἦχος α΄. Τῆς ἐρήμου πολίτης…

Καλλονὴ ἡ καλλίπαις καὶ εὐθύφρον Κωνστάντιε, μέγα ἀθλητὰ καὶ θεόπτα, ἱεράρχα Γρηγόριε, Ἐπίχαρις ἡ νύμφη τοῦ Χριστοῦ, ὁσία Θεοδότη καὶ σοφέ, Θεοδόσιε καὶ Μακάριε ἱερέ, ὑμῶν τὰ ἆθλα ἄδομεν. Δόξα τῷ στεφανώσαντι ὑμᾶς, δόξα ὑμῖν τῷ ἐλλάμψαντι, ἄκτιστον καὶ ἀΐδιον Αὑτοῦ φῶς τῆς θεώσεως.