Τὸ Τριώδιο
Τὴν παλιὰ ἐποχὴ στὰ Φρούρια καὶ στὰ στρατόπεδα ἀκουγότανε στὴν σιωπὴ καὶ σκοτεινιὰ τῆς νύχτας, κάθε τόσο, ἡ φωνή: «Φύλακες γρηγορεῖτε». Φύλαγαν νυχτερινὲς σκοπιὲς οἱ στρατιῶτες. Ὅμως, δὲν ἦταν ἀπίθανο ἕναν ἀπ’ αὐτούς, νὰ τὸν ἔπαιρνε ὁ ὕπνος κι ἔτσι τὸ στρατόπεδο νὰ ἔπεφτε στὰ χέρια τῶν ἐχθρῶν. Κάθε στιγμὴ ἔπρεπε νὰ εἶναι βέβαιοι, ὅτι οἱ σκοποὶ εἶναι στὶς θέσεις τους. Φώναζε, λοιπόν, ὁ πρῶτος «Φύλακες γρηγορεῖτε» κι ἔπρεπε ὁ δεύτερος κατὰ σειρὰν νὰ φωνάξει κι αὐτὸς τὰ ἴδια λόγια, ἔπειτα ὁ τρίτος, ὁ τέταρτος μέχρι νὰ ἔρθει πάλι ἡ σειρὰ τοῦ πρώτου.
Μὰ μήπως κι ὁ καθένας μας δὲν εἶναι στρατιώτης στὴν ζωὴ αὐτή; Μήπως δὲν πρέπει νὰ εἶναι πάντα ἕτοιμος νὰ ἀποκρούσει τὸν ἐχθρό; Ἢ μήπως δὲν ἔχουμε τὸν κίνδυνο νὰ πέσουμε στὸν βαρὺ καὶ θανατηφόρο ὕπνο τῆς ἁμαρτίας; Τὸ ἴδιο σύνθημα «φύλακες γρηγορεῖτε» φωνάζει καὶ σὲ μᾶς ἡ Ἐκκλησία καὶ μάλιστα κάποτε πιὸ ἔντονα, γιὰ νὰ μᾶς κάνει νὰ συνέλθουμε, ὅταν ἡ παγωνιὰ τῆς ἁμαρτίας παραλύει τὶς δυνάμεις μας καὶ κινδυνεύουμε νὰ χάσουμε τὰ ὅπλα ἀπ’ τὰ χέρια μας καὶ νὰ παραδοθοῦμε στὸν ἐχθρό.
Τί ἄλλο παρὰ ἕνα τέτοιο σύνθημα γιὰ ξύπνημα εἶναι καὶ τὸ «Τριώδιον» τῆς Ἐκκλησίας; Ὅλοι ἀκοῦμε αὐτὲς τὶς μέρες κάθε χρόνο, ὅτι ἀρχίζει ἢ ἀνοίγει τὸ Τριώδιο κι ὁ νοῦς μας τρέχει στὶς ἀποκρηές, στὰ γλέντια, στὸν καρνάβαλο. Πόσο παρεξηγήσαμε τὴν ἔννοια τοῦ Τριωδίου! Αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία τὸ καθόρισε γιὰ νὰ ἀπομακρύνει τοὺς πιστοὺς ἀπ’ τὰ ἀνήθικα ἔθιμα τῆς εἰδωλολατρείας, ποὺ τὶς ἡμέρες αὐτὲς γινότανε κάθε χρόνο στὴν παληὰ ἐκείνη ἐποχή. Οἱ πρῶτοι Χριστιανοὶ ζοῦσαν ἀνάμεσα σὲ κόσμο ποὺ διατηροῦσε μὲ φανατισμὸ τὰ ἔθιμα αὐτά. Ἦταν ἑπόμενο, νὰ παρασύρονται ἀφοῦ κι αὐτοὶ εἶχαν ζήσει σὰν εἰδωλολάτρες ἀπ’ τὰ παιδικά τους χρόνια. Σ’ αὐτὴ τὴν ἐποχὴ ἡ Ἐκκλησία ἔβαλε τὰ κατανυκτικώτερα τροπάρια, διαλεγμένες Εὐαγγελικὲς περικοπὲς καὶ ἄλλα ἀναγνώσματα, ὥστε νὰ βοηθήσει τὸν Χριστιανὸ νὰ ἀπομακρυνθεῖ ἀπ’ τὴν αἰσχρὴ ζωὴ καὶ νὰ ποθήσει τὴν ἐνάρετη ζωή, νὰ φροντίσει τὴν ψυχική του καλλιέργεια καὶ σωτηρία. Τὸ ἐκκλησιαστικὸ βιβλίο ποὺ περιέχει τὰ κατανυκτικὰ αὐτὰ τροπάρια, ὀνομάζεται Τριώδιο ἐπειδὴ οἱ καθημερινές του ἀκολουθίες περιλαμβάνουν τρεῖς ὠδὲς καὶ χρησιμοποιεῖται κάθε μέρα ἀπ’ τὴν Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου μέχρι τὸ Μ. Σάββατο. Ἂν καὶ σ’ ὅλο τὸ διάστημα αὐτὸ ψάλλεται τὸ Τριώδιο, ὅμως ἐπειδὴ ἀπὸ τὴν καθαρὴ Δευτέρα ἀρχίζει ἡ Μ. Τεσσαρακοστὴ οἱ τέσσερες πρῶτες Κυριακὲς πρὶν ἀρχίσει ἡ Τεσσαρακοστὴ εἶναι κυρίως γνωστὲς σὰν Κυριακὲς τοῦ Τριωδίου.
Ἡ πρώτη Κυριακή, μὲ τὴν παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, μᾶς δίνει τὰ πρῶτα ὅπλα γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ἁμαρτίας. Τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ταπείνωση. Προσευχὴ ὄχι φαρισαϊκή. Προσευχὴ καὶ ταπείνωση μπροστὰ στὴν παντοδυναμία καὶ στὸ μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ. Ἡ ταπείνωση κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ συναισθάνεται τὸν ἑαυτό του. Νὰ βλέπει τὶς πληγὲς καὶ νὰ ζητεῖ μετάνοια καὶ σωτηρία. Χωρὶς ταπείνωση εἶναι ἀδύνατο στὸν ἄνθρωπο νὰ δεχθεῖ νὰ ὑπακούσει στοῦ Θεοῦ τὸ θέλημα, νὰ ζητήσει ἀνύψωση καὶ σωτηρία. Ἡ ταπείνωση ὁδηγεῖ στὴν κατανυκτικὴ προσευχή, ποὺ κάνει τὰ ἀδύνατα στοὺς ἀνθρώπους δυνατὰ μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ.
Ἡ δευτέρα Κυριακὴ τοῦ Τριωδίου μᾶς δείχνει τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν ὡραία παραβολὴ τοῦ Ἀσώτου. Δίνει θάρρος στοὺς ἁμαρτωλοὺς ὅσο κι ἂν εἴμαστε σὰν χοιροβοσκοὶ βουτηγμένοι στὸν βόρβορο, νὰ ξανάρθουμε στὸν πατέρα μας Θεό, πιστεύοντας ἀπόλυτα ὅτι θὰ μᾶς συγχωρήσει, θὰ μᾶς ξαναπάρει στὴν ἀγκαλιά Του, θὰ μᾶς ξανακάνει παιδιά του ἀγαπημένα. Ἕνα μεγάλο κήρυγμα γεμάτο ἐλπίδα καὶ ἀγάπη καὶ θάρρος γιὰ τὸν ὁποιονδήποτε ἁμαρτωλό. Μιὰ ἀγκαλιὰ πατρικὴ ποὺ περιμένει. Μιὰ ἀγάπη ἄμετρη, τοῦ Θεοῦ, ποὺ συγχωρεῖ.
Ὑπάρχουν ὅμως καὶ παιδιά, ποὺ δὲν συγκινοῦνται ἀπ’ τὴν ἀγάπη τῶν γονέων. Εἶναι συνηθισμένα στὴν ἀπειλὴ τῆς τιμωρίας, ἢ παρεξηγοῦν τὴν καλωσύνη. Νομίζουν ἢ ἔχουν τὴν ἀπαίτηση νὰ συγχωρηθεῖ ὅ,τι κι ἂν ἔκαμαν, χωρὶς νὰ μετανοιώσουν, χωρὶς νὰ ἐξομολογηθοῦν, χωρὶς νὰ διορθώσουν τὴν ζωή τους. Σ’ ὅσους δὲν συγκινήθηκαν ἀπ’ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ στὸν ἄσωτο, προβάλλει τὴν ἀπειλὴ ἡ Ἐκκλησία. Ἡ τρίτη Κυριακή, λοιπὸν τοῦ Τριωδίου, δὲν ἐμφανίζει πλέον τὸν Θεὸ σὰν Πατέρα καλοκάγαθο. Τὸν ἐμφανίζει σὰν κριτὴ δίκαιο καὶ αὐστηρό, ποὺ θὰ κρίνει τὸν κάθε ἄνθρωπο ἀπὸ τὰ ἔργα του. Παρουσιάζει τὴν φοβερὴ εἰκόνα τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Κυρίου.
Τὸν ἴδιο αὐστηρὸ χαρακτῆρα ἔχει καὶ ἡ τετάρτη Κυριακὴ τοῦ Τριωδίου. Σημαίνει καὶ αὐτὴ τὸν κώδωνα τοῦ κινδύνου. Μᾶς ὑπενθυμίζει μὲ τὴν κατανυκτικὴ ὑμνολογία της τὴν τιμωρία τῶν πρωτοπλάστων, ὅταν παρήκουσαν τοῦ Θεοῦ τὴν ἐντολή. Μᾶς ὑπενθυμίζει πολὺ σοφά, τὴν ἀπώλεια τῶν ἀγαθῶν, τὴν τιμωρία, τὸν διωγμὸ τῶν πρωτοπλάστων ἀπὸ τὸν Παράδεισο. Μεγάλο καὶ πολύτιμο δίδαγμα γιὰ τὸν καθένα ἀπὸ μᾶς ποὺ περιφρονεῖ ἀδίστακτα καὶ καταπατεῖ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Τὸ εὐαγγέλιο τῆς τετάρτης Κυριακῆς τοῦ Τριωδίου μᾶς δίνει ἄλλα ἀπαραίτητα ἐφόδια, ἰδιαιτέρως ἀπαραίτητα, γιὰ τὴν Μ. Τεσσαρακοστή, ποὺ ἀρχίζει τὴν ἐπαύριο. Μᾶς δείχνει τὴν ἀληθινὴ νηστεία, συνιστᾶ τὴν περιφρόνηση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν, καὶ τὴν προσοχή μας στὰ πνευματικὰ ἀγαθὰ τὰ ἄφθαρτα καὶ τὰ αἰώνια, καὶ τέλος συνιστᾶ νὰ συγχωρήσουμε τοὺς ἄλλους ἂν θέλουμε νὰ συγχωρηθοῦμε ἐμεῖς ἀπ’ τὸν Θεό.
Ὅλα αὐτὰ τὰ ὑψηλὰ διδάγματα τὰ συνοδεύει τὸ Τριώδιο μὲ τὴν ἄφθαστη σὲ θρησκευτικὴ κατάνυξη καὶ λυρισμὸ ὑμνωδία ποὺ σὰν κλίμακα οὐράνια ἀνεβάζει σὲ πνευματικὰ ὕψη τὸν χριστιανό.
[Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ ἀειμνήστου θεολόγου Γεωργίου Π. Σωτηρίου «ΕΟΡΤΙΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ», Β΄ ἔκδοσις, Μυτιλήνη 1986, σελ. 27-29. (Ἐπιμέλεια κειμένου, μικρὲς φραστικὲς παρεμβάσεις, καὶ τὰ ἔντονα στοιχεῖα, ὑπὸ ἱερομ. Ν. ἁγιορείτου.)]